Derby thành Rome (Derby della Capitale) là một trong những trận derby căng thẳng và trần trụi nhất, đôi khi bạo lực nhưng trên tất cả là luôn được mong đợi nhất. Luôn luôn có cảm xúc bạo lực, những căng thẳng ngầm và tràn trề lòng thù hận mỗi khi trận đấu chuẩn bị tới gần.
Mỗi trận derby trên thế giới đều có nét đặc trưng, sự mãnh liệt và hương vị riêng để khiến nó đặc biệt hơn so với một trận đấu bình thường khác. Lịch sử xuyên suốt và sự muôn hình vạn trạng đã nâng tầng những trận đấu này lên, đó không chỉ còn là những cuộc đấu cục bộ địa phương mà trở thành điều gì đó lớn lao hơn nhiều. Derby thành Rome (Derby della Capitale) là một trong những trận derby căng thẳng và trần trụi nhất, đôi khi bạo lực nhưng trên tất cả là luôn được mong đợi nhất. Luôn luôn có cảm xúc bạo lực, những căng thẳng ngầm và tràn trề lòng thù hận mỗi khi trận đấu chuẩn bị tới gần.
1. Đó là những mâu thuẫn vĩnh viễn trong lòng Thành phố Vĩnh cửu. Không đơn thuần là cuộc chạm trán cho quyền được lớn tiếng mà trận đấu ấy còn thể hiện chính linh hồn của thành phố và những vùng lân cận, tạo ra những vang động ngay trong trái tim đang đập của nó. Sự cạnh tranh, ganh ghét tràn ngập xã hội Roma suốt cả năm, đó là những lời lẽ hay hành động nhạo báng, sự giận dữ, oán hận và còn nhiều hơn nữa. Trận đấu là một cuộc công phá không ngừng nghỉ về màu sắc và tiếng ồn khi cổ động viên 2 đội thể hiện những màn trình diễn tuyệt đẹp về vũ đạo, cờ, biểu ngữ và đôi khi cả pháo sáng. Derby della Capitale là màn trình diễn vĩ đại nhất ở Italy và tác động của nó vượt xa khuôn khổ của một trận bóng 90 phút, nơi những mối thâm thù địa phương được hun đúc và nuôi dưỡng.
2 đội bóng ấy, những trận đấu giữa họ thường không phải để cạnh tranh Scudetto, có đôi khi là một trận chung kết Coppa Italia. Nhưng chủ yếu mục đích sau cùng của cuộc chạm trán này là vì quyền lực tối thượng của thành phố. Chúng luôn được thiết lập bằng những kịch bản kịch tính nhất, những mâu thuẫn chính trị, đỉnh cao về mặt thể thao và bi kịch con người. Một cổ động viên Lazio từng qua đời vào năm 1979 vì bị pháo sáng bay vào mặt và còn rất nhiều những vụ ẩu đả, đâm chém xảy ra trong bầu không khí vô cùng cực đoan. Đôi khi, những trận derby bị phá hỏng bởi các ultra nhưng đồng thời nó cũng tạo ra rất nhiều những cầu thủ huyền thoại.
Để hiểu về derby thành Rome, bạn cần phải hiểu về Rome. Italy được xem là một quốc gia có sự tương phản rõ rệt giữa miền Bắc và miền Nam, giữa giàu sang và nghèo khó; giữa động lực phát triển kinh tế và sự thờ ơ. Tuy nhiên, Italy với tư cách đất nước là một khái niệm mới mẻ và nhiều thành phố là những thành quốc cũ nằm độc lập, có lịch sử và văn hóa riêng.
Rome là một thành phố khác biệt hoàn toàn với phần còn lại của đất nước. Đó từng là trung tâm của cả thế giới, cái nôi của nền văn minh nhân loại và với người dân Rome, thành phố vẫn giữ được những điều đã khiến nó trở nên đặc biệt. Người Rome sống và hít thở cùng thành phố của mình với niềm tin mãnh liệt rằng họ là trung tâm của cả bán đảo Italy, thành phố của họ rất đặc biệt và bản thân họ cũng vậy. Sự phân chia Bắc-Nam dành cho phần còn lại của đất nước. Với người dân thành Rome, thành phố của họ không thuộc về miền Bắc hay miền Nam. Rome chỉ đơn giản là Rome mà thôi.
Trong thời hiện đại, điều này được thể hiện rõ nhất thông qua bóng đá. 2 CLB lớn của Rome là AS Roma và SS Lazio tuy không liên tục nhưng cũng có những giai đoạn cạnh tranh với các đội bóng giỏi nhất đất nước; những siêu cường phương Bắc giàu có ở Milan và Turin. Tuy nhiên, có thể nói việc cạnh tranh Scudetto là một điều quá xa vời với cả hai - ít nhất trong việc duy trì sự ổn định thường xuyên. Trong bối cảnh ấy, tầm quan trọng của trận derby cục bộ địa phương càng tăng lên đáng kể, nó trở thành những trận đấu quan trọng nhất trong cả mùa giải của 2 nhóm cổ động viên - khi sự đối đầu và khinh miệt giành cho nhau được thể hiện ra ở trên thảm cỏ sân Olimpico lẫn trên các khán đài.
2 đội bóng cũng sử dụng ý nghĩa về mặt quốc gia và lịch sử của Rome để giành lấy vị thế là đại diện của thành phố với phần còn lại của Italy cũng như thế giới. Trận derby ấy chính là để phân định xem ai mới là ông chủ thành phố, là xác lập, định nghĩa bản sắc và như đã nói, đại diện cho thành Rome với phần còn lại của đất nước. Và nó giúp bạn tìm ra đáp án cho câu hỏi cuối cùng: là Romanista hay Laziale?
2. Khi AS Roma được thành lập vào năm 1927 sau cuộc sáp nhập từ 3 đội bóng của thành Rome là Roman, Alba-Audace và Fortitudo, có một CLB kiên quyết đứng ngoài. Liên minh mới này có ý định xây dựng nên một CLB có khả năng cạnh tranh và phá vỡ thế thống trị của những đội bóng lớn ở miền Bắc Italy. Dù vậy, Lazio chưa bao giờ trở thành một phần của liên minh sức mạnh mới tại Rome. Và sự kình địch giữa 2 đội ra đời.
AS Rome ý thức được việc sử dụng biểu tượng và thần thoại của thành phố để đồng nhất cũng như biến mình thành đại diện cho chính thành phố và người dân. Logo và huy hiệu của đội bóng có hình Lupa Capitolina (Sói Capitoline) - biểu tượng thành phố. Theo truyền thuyết, 2 cậu bé Romulus and Remus - những người sáng lập nên Rome - đã bú sữa của sói Capitoline. Áo thi đấu của họ cũng tương đồng với quá khứ hoàng gia và màu sắc truyền thống của thành phố. Màu đỏ đậm và vàng không chỉ có trên con dấu chính thức của Comune di Roma (Thành phố đô thị Rome) mà còn xuất hiện trên các biểu tượng và biểu ngữ của Đế chế La Mã. Khi sử dụng những màu này, họ đã định vị mình chính là đại diện của thành phố, lập tức tạo ra sự đối nghịch với Lazio phần nào đại diện cho toàn vùng.
Giống như nỗ lực cạnh tranh với những đội bóng mạnh nhất Italy, sự xuất hiện của AS Roma cũng là để người hâm mộ thủ đô có một nơi tập trung vào niềm tự hào thành phố, một đại diện thể hiện lý tưởng và tầm quan trọng của Rome với cả đất nước. Kết quả, Lazio bị đẩy ra ngoại vi thành phố, ít nhất về mặt biểu tượng. Cổ động viên Roma coi kình địch của mình như những kẻ ngoại lai, không phải của Rome. Bởi vậy, người hâm mộ Roma mới chế giễu người hâm mộ Lazio là “burini” (người nhà quê), họ gọi Lazio là đội bóng tỉnh lẻ từ những ngôi làng nông thông nằm bên ngoài thành phố.
Lazio được đặt tên theo vùng mà Rome nằm trong đó và đây chính là sự khác biệt rõ ràng và dễ nhận thấy nhất. Chúng ta không khó để chế giễu Lazio vì đã không sử dụng màu sắc của thành phố, vì không chọn trở thành biểu tượng của thành Rome mà dường như tự đặt mình ra ngoài. Người hâm mộ Lazio đáp lại rằng đội bóng của họ đã thuộc về thành Rome từ rất lâu trước khi AS Roma ra đời. Đây là cuộc tranh cãi không hồi kết và luôn nổ ra mỗi khi 2 đội chạm trán.
Ban đầu, Roma nhắm đến khu lao động Testaccio và thu hút lượng ủng hộ lớn trong thành phố, một phần nhờ sự hợp nhất đã kích thích những cổ động viên bóng đá đứng sau ủng hộ một thực thể mới. Trong khi đó, Lazio vẫn như truyền thống, họ lôi kéo sự ủng hộ từ ngoại ô giàu có ở phía bắc Rome cũng như toàn vùng. Dù những phân chia về địa lý và nhân khẩu học này đã dần phai mờ theo năm tháng nhưng lịch sử đã bồi đắp thêm những khác biệt.
Chính điều này cũng đã dẫn đến một rạn nứt khác về mặt chính trị. Đúng như đã nói, sự tách biệt phần nào đó đã phai mờ đi trong những năm qua tuy nhiên, đại chúng vẫn coi các Romanista là người theo thiên hướng cánh tả trong thành phố trong khi các Laziale là những người cánh hữu ở ngoại ô và những người thuộc tầng lớp trung lưu (nói sự tách biệt đã phần nào mờ nhạt vì nó thực sự không còn được xem là phản ánh đúng về các tifosi hiện tại của cả 2 đội).
Các tư tưởng chính trị, giống như địa lý, cũng bị biến dạng theo thời gian. Ví dụ như sự thành lập ban đầu của Roma gắn với người dân và mong muốn của Italo Foschi về một liên minh trong thành phố. Trong khi đó, Lazio luôn là một đội bóng gắn với tư tưởng cánh hữu và triều đại của Benito Mussolini. Cả 2 đội bóng cùng có những nhóm ultra nổi bật, họ gắn kết chặt chẽ với tư tưởng chính trị đội bóng. Mọi người vẫn tin rằng sự chia rẽ về chính trị đã làm tăng thêm tính hỗn loạn trong mối quan hệ của 2 đôi. Cộng thêm bối cảnh lịch sử và mâu thuẫn suốt nhiều năm qua, sự khác biệt truyền thống là một ngòi nổ thực sự trong những ngày diễn ra trận đấu. Tất cả những điều này làm khắc sâu thêm những thứ cốt lõi trong sự chia rẽ giữa Romanista và Laziale như là bản sắc, mối quan hệ với thành phố và cách nó được phản ánh bên ngoài thành phố.
3. AS Roma và SS Lazio gặp nhau chính thức lần đầu tiên vào mùa giải Serie A 1929/1930. Roma giành chiến thắng 1-0 trong cuộc chạm trán diễn ra vào ngày 8/12/1929 này nhờ bàn thắng duy nhất của Rodolfo Volk. Sau đó, họ thiết lập thành tích chiến thắng trên cả sân nhà lẫn sân khách trước người hàng xóm suốt mùa giải đầu tiên. Điều này càng củng cố thêm sự ganh đua, cạnh tranh giữa 2 đội và giúp Roma tự tin khẳng định họ chính là CLB của Rome, là người đại diện đích thực của thành phố.
 |
Phải mất đến 3 năm sau, Lazio mới giành chiến thắng đầu tiên trước kình địch tuy nhiên, thành tích chung trong những năm đầu vẫn nghiêng về Roma. Thật vậy, chiến thắng lớn nhất của Roma trong một trận derby đến trong những mùa bóng đầu tiên mà cuộc đối đầu này ra đời: chiến thắng 5-0 vào tháng 11/1933. Ngược lại, những thắng lợi lớn nhất của Lazio lại diễn ra trong những năm gần đây: thắng lợi 3-0 vào tháng 12/2006 và tháng 3/2009.
Ranh giới phân chia giữa 2 CLB dần thay đổi khi Roma chuyển tới thi đấu tại sân del PNF (Stadio del PNF) vào năm 1940 thay cho Testaccio và chia sẻ chúng với Lazio. Việc thay đổi địa điểm thi đấu này không làm ảnh hưởng quá lớn tới Roma vì chỉ trong vài mùa giải, họ đã giành chức vô địch quốc gia đầu tiên, đánh dấu lần đầu tiên Scudetto đi sâu xuống phía nam đất nước. Danh hiệu này đến một phần nhờ bàn phản lưới nhà kỳ quái mà hậu vệ Lazio là Maximiliano Faotto thực hiện trong vài phút bù giờ ngắn ngủi trong cuộc chạm trán Roma. Điểm kịch tính ở chỗ là Roma trong trận này có một tình huống sút phạt đền chạm cột dọc còn Lazio bị từ chối 2 bàn thắng vì việt vị. Chung cuộc, Roma thắng 2-1.
2 đội bắt đầu sử dụng chung sân del Centomila (Stadio dei Centomila) mới được cải tạo lại - sau đó được đặt lại tên là Olimpico (Stadio Olimpico) - vào năm 1953. Thời điểm đó, Lazio đang trong giai đoạn thống trị. Phải đến cuối thập niên 90, họ mới làm lại được điều này trong đó bao gồm 4 lần giành chiến thắng các trận derby ở Coppa Italia và giải vô địch quốc gia chỉ trong một mùa giải 1997/1998. Bước sang đầu thế kỷ 21, tình thế đảo chiều nghiêng về phía Roma. Đến quãng thời gian gần đây, trận derby thủ đô trở thành nơi cho các cầu thủ 2 đội bảo vệ di sản và nâng cao vị thế huyền thoại của họ.
4. Rõ ràng, chẳng ai có tầm ảnh hưởng lớn đến các trận derby cũng như được xem chính là định nghĩa về thành Rome chính xác hơn ngoài Francesco Totti. Trận lượt về mùa giải 2001/2002, ngay cả khi Vincenzo Montella đã ghi tới 4 bàn trong chiến thắng 5-1 của Roma thì cầu thủ xuất sắc nhất trận đấu vẫn là Totti với dấu giày đóng góp trong cả 5 bàn thắng. Là một thần tượng ở Rome, không khó hình dung khi bất cứ những gì anh làm trong mỗi trận Derby della Capitale đều trở thành tin tức nóng. Anh là tâm điểm của rất nhiều khoảnh khắc quan trọng trong các trận derby, chúng nâng tầm vị thế của anh lên trong mắt các Romanista - và tất nhiên là trở thành cái gai trong mắt Laziale.
Chỉ trong vòng 1 tháng sau khi trở thành đội trưởng trẻ nhất Roma ở tuổi 22, tháng 11/1998 Totti đã tham dự trận derby Rome đầu tiên với tư cách thủ lĩnh đội bóng. Ngày hôm đó, Totti ghi bàn thắng đầu tiên trong tổng số 11 pha lập công của anh trong 44 trận derby trước Lazio - số bàn thắng nhiều hơn bất cứ cầu thủ nào khác. Khi đang bị Lazio dẫn trước 3-1, Totti đã sắm vai người hùng với cú chạm đưa bóng vượt qua đầu của thành Luca Marchegiani. Trước khi bóng đi vào lưới, anh đã chạy về phía khu Curva Sud yêu quý, cầm chiếc áo trên tay vào chào những người hâm mộ đang phát cuồng vì mình. 3 phút sau, Totti kiến tạo để Eusebio Di Francesco ghi bàn, giữ lại 1 điểm cho AS Roma.
Lượt về mùa giải đó, sau khi ghi bàn giúp Roma thắng 3-1, Totti đã khoe chiếc áo phông có dòng chữ “Vi ho purgato ancora” (“Tôi lại thanh trừng các anh lần nữa”). Như thể 2 lần ghi bàn vào lưới Lazio trong một mùa giải là chưa đủ, Totti còn chứng tỏ anh cũng hòa nhập với những người đang theo dõi trên Curva Sud, chia sẻ niềm vui với họ và cố gắng cho các Laziale biết điều đó. Việc Lazio để tuột Scudetto trong mùa bóng năm ấy càng khiến những dấu ấn của Totti trong các trận derby có ý nghĩa hơn.
Không chỉ ghi bàn hay kiến tạo, những màn ăn mừng của huyền thoại thành Rome trong các trận derby thủ đô cũng rất đáng nhớ. Năm 2004, anh từng cầm một chiếc máy quay truyền hình để quay các cổ động viên đang ăn mừng hay gần đây nhất là cú selfie nổi tiếng vào tháng 1/2015 với nền phía sau là người hâm mộ trên khán đài. Đó cũng là bàn thắng cuối cùng của Totti trong một trận derby thủ đô.
Năm 2004, Totti cũng tạo ra một hình ảnh mang tính biểu tượng trong một trận derby mà HLV Fabio Capello của Roma khi đó đã nói một câu nổi tiếng: “Nếu chúng tôi thi đấu, họ sẽ giết chúng tôi mất”. Thời điểm ấy, một tin đồn thất thiệt được lan ra khắp sân vận động rằng có một cổ động viên trẻ đã bị xe cảnh sát cán chết. Trận đấu bị dừng lại khi vẫn còn 4 phút nữa mới hết giờ. Và hình ảnh Totti với khuôn mặt biểu lộ rõ sự lo lắng, nghiêng người lắng nghe các tifosi đang tràn xuống sân nói chuyện với mình đã trở nên lan tỏa.
5. Tuy nhiên, bên cạnh những màn ẩu đả, chửi bới, lăng mạ lẫn nhau, người hâm mộ 2 đội đôi khi cũng khá đoàn kết trong các trận derby. Điển hình như sự gắn kết rất đáng trân trọng mà họ thể hiện sau cái chết của một cổ động viên Lazio vào năm 2007 có tên Gabriele Sandri. Tháng 11/2015, trong trận đấu mà Roma thắng 2-0, cổ động viên 2 đội đồng lòng phản đối biện pháp an toàn mới được lắp đặt ở sân Olimpico. Theo yêu cầu của ông Franco Gabrielli - thị trưởng Roma - các bức tường ngăn làm bằng kính perspex được dựng lên ở cả 2 phía khán đài để ngăn chặn tình trạng quá tải. Trận derby đã diễn ra dưới những khán đài gần như trống không, người hâm mộ 2 đội tìm được tiếng nói chung trong câu chuyện này để đưa ra thông điệp phản kháng mạnh mẽ. “Đừng gọi nó là derby”, một tấm biểu ngữ bên ngoài khách sạn của Roma có ghi dòng chữ như vậy.
Những gì diễn ra trong trận derby sẽ còn vang vọng mãi. Những bàn thắng của Totti có thể giúp Giallorossi được ăn mừng thì những điều đen đủi trong một trận derby cũng có thể là lý do để hoan hỉ, ví dụ như trường hợp của Paolo Negro. Hậu vệ của Lazio đã tự mình kiếm một vị trí không mấy vui vẻ trong lịch sử CLB vào tháng 12/2000 khi không may ghi bàn phản lưới nhà có tính quyết định để giúp Roma giành chiến thắng 1-0 đầy quan trọng. Mùa giải 2000/2001, cả 2 đội đều cạnh tranh quyết liệt vì Scudetto. Với Lazio, sau khi đã lên ngôi ở mùa trước đó, họ không chỉ phải đối đầu với những quyền lực ở miền Bắc mà còn cả kình địch cùng thành phố trong mùa bóng này.
Tuy nhiên, pha bóng không may của Negro khiến ông trở thành người hùng bất đắc dĩ trong mắt các Romanista. Nỗ lực phá bóng của Alessandro Nesta đen đủi sao lại trúng vào Negro đang đứng gần đó, bóng bật lại và đi vào lưới. Khi trái bóng bay ngược về hướng khung thành đội mình, Negro chắc hẳn đã biết ông sắp trở thành trò cười cho thảm họa trong ngày diễn ra derby. Roma nhìn thấy chiến thắng từ khe cửa hẹp còn thế giới của hậu vệ người Italy đã sụp đổ trong chốc lát. Tên ông được ghi nhớ trong những tấm biểu ngữ trên khán đài, được hát lên trong những bài ca phát ra từ người hâm mộ Roma như thể ông là cầu thủ của đội bóng mà họ hâm mộ. Bất hạnh thay, pha bóng không ai ngờ tới đó của hậu vệ Lazio lại xảy ra trong mùa giải Roma giành Scudetto, tạo nên một nỗi buồn vô hạn trong lòng Negro.
Phải chờ hơn một thập kỷ sau, Lazio mới có thể trả thủ đội bóng không đợi trời chung khi cả 2 đội bóng thành Rome cùng theo đuổi một chiếc cúp bạc - trận chung kết Coppa Italia toàn Rome năm 2013. Lazio giành chức vô địch nhờ bàn thắng duy nhất của Senad Lulić và sau đó là lễ hội ăn mừng kéo dài suốt nhiều tháng, những tấm biểu ngữ được treo lên những chiếc máy bay bay khắp thành phố để ngợi ca chiến thắng. Về phần mình, AS Roma khẳng định lại vị thế trong các trận derby suốt nhiều năm sau: họ bất bại trong 7 trận đấu liên tiếp giữa 2 đội trong đó có chuỗi 4 chiến thắng liên tục.
Những năm gần đây, suất tham dự vòng bảng Champions League trở thành mục tiêu của cả 2 đội thay vì danh hiệu vô địch. Thế nhưng, với cả Lazio lẫn Roma, trận derby vẫn là những ngày quan trọng nhất cả mùa giải, đó là những ngày mà không ai dám thua. Như cựu HLV Roma, ông Rudi Garcia, chia sẻ vào năm 2013 thì là: “Không chỉ là chơi một trận derby mà bạn bắt buộc phải giành chiến thắng”. Ở Rome, trong hành trình kiếm tìm (có thể là vĩnh cửu) sự thống trị, khát khao và sự ham muốn tột cùng ấy của cả 2 đội đã đưa Derby della Capitale vào ngôi đền của câu chuyện thần thoại thành phố.
Lược dịch từ bài viết “Derby della Capitale” của tác giả Aidan Williams trong ấn phẩm Roma (These Football Times/)
CG (TTVN)
CG (TTVN)
