Van der Sar: Bậc thầy của “tư duy Cruyff” ở vị trí gác đền

Các cầu thủ bóng đá thường sa sút khi bước vào độ tuổi 30 khi nhiệt huyết không còn như trước và những chấn thương thường sẽ rút ngắn quãng đường sự nghiệp của họ lại.
Nhưng thủ môn lại là vị trí nằm ngoài quy luật này; họ được ví như những loại rượu càng để lâu càng ngon, thách thức những quy luật logic thông thường, chống lại Thần Thời gian cho đến khi còn có thể. Những thủ môn giỏi nhất sẽ quyết định khi nào họ rút lui hơn là buộc phải dừng lại vì những chấn thương. 
 

Edwin van der Sar là một thủ môn như thế. Anh có đẳng cấp, vụt sáng lên khi mà thế giới nghĩ rằng năng lực của anh đã không còn. Anh không phải một thứ rượu trái cây mà là rượu vang đỏ nguyên chất, giống như màu áo của Ajax và Manchester United - những nơi mà anh vẫn là một huyền thoại. Anh giải nghệ khi vẫn đang ở trên đỉnh cao, đoạn cuối sự nghiệp không sa sút quá nhiều mà thậm chí còn vượt cả mong đợi. Từ Ajax đến Juventus, Fulham đến Manchester United, đây là câu chuyện về sự nghiệp của anh.
 

Giống như nhiều thứ khác ở Ajax, câu chuyện khởi đầu với tầm ảnh hưởng không thể chối cãi của Johan Cruyff, một cầu thủ bóng đá, một triết gia, một thiên tài. Ông hình thành nên ý tưởng của sơ đồ 3-4-3 mà biến thủ môn cũng chỉ như những vị trí khác, ngoại trừ có thêm đôi găng. Ông tái định hình lại quan niệm chung về một thủ môn khi khả năng phân phối được đánh giá cao như bất kì khía cạnh nào của một người gác đền. Ông đã tìm kiếm một thủ môn để hoàn thành tầm nhìn của mình về Bóng đá tổng lực (Total Football).

Stanley Menzo là người gác đền đầu tiên của Cruyff - một cầu thủ mà Cruyff khẳng định là quan trọng nhất trong chức vô địch Cup Winners’ Cup 1987. Menzo đọc trận đấu và chuyền bóng tốt, điều này khiến ông giống như một cầu thủ đá vị trí ngoài vòng cấm địa (outfielder), một “thủ môn bay” (flying goalkeeper). Nhưng ông chỉ là một kẻ học việc của một “thủ môn thòng” (sweeper-keeper) và sai lầm trong trận chung kết UEFA Cup 1992 đã dẫn đến việc Van der Sar được lựa chọn thay thế ông trong khung gỗ. Menzo chỉ là một phương án tạm thời - Van der Sar mới là giải pháp cho tình thế tiến thoái lưỡng nan của Cruyff.
 

Cruyff để lại một di sản lớn tại Ajax, nhưng vai trò của thủ môn trong hệ thống được vận hành trơn tru của ông lại ít được chú ý tới vì đó là những tư tưởng đặc trưng mà sau đó dẫn đến sự vươn lên của một cậu bé cao lênh khênh tới từ Voorhout. Xuất thân từ một ngôi làng ở Hà Lan, Van der Sar là một bông hoa nở muộn, anh gia nhập đội bóng quê hương Foreholte năm 10 tuổi, thi đấu tại đây từ 1980 đến 1985 trước khi chuyển tới VV Noordwijk - nơi anh thi đấu thêm năm năm nữa cho đến khi 20.
 

Một ngã rẽ của số phận đã giúp anh hưởng lợi. Ruud Bröring là huấn luyện viên đội trẻ, người thường xuyên chơi bài với trợ lý huấn luyện viên tại Ajax là Louis van Gaal. Khi Van Gaal đề cập rằng ông cần một thủ môn, Bröring đã tiến cử Van der Sar - người ngay lập tức gây được sự quan tâm.

Nhưng dù anh chưa từng mơ bước chân vào con đường chuyên nghiệp thì cũng không thể nào từ chối Ajax khi họ đã tìm đến, đây là bước chuyển lớn với một thủ thành thiếu kinh nghiệm. Có thể thấy là ở thời điểm đó, không có một nơi nào tốt hơn thế cho một cầu thủ bóng đá rèn luyện các kĩ năng của mình. Leo Beenhakker đã trao cho Van der Sar màn ra mắt đội một và chuỗi chín trận đấu liên tiếp vào cuối mùa giải 1990/1991 khi Menzo bị chấn thương.
 

Cầu thủ 20 tuổi có dáng đi của một vận động viên thể dục, một điều có vẻ không phù hợp trong vòng cấm địa. Dù phải nhận ba bàn thua trong đó một bàn đến từ thất bại trước đội bóng đứng thứ 16 SVV mà hệ quả là việc dâng chức vô địch cho PSV, tuy nhiên Van der Sar đã làm tròn nhiệm vụ của mình. Sự  xuất hiện của Van Gaal đã giúp sự nghiệp của anh tiến xa trong khi Frans Hoek, huấn luyện viên thủ môn ngày đó, lại giúp hình thành lối chơi của Van der Sar một cách phù hợp nhất với tư duy của Cruyff.
 

Sẽ không bất ngờ khi Van der Sar có khả năng phân phối bóng từ tuyến dưới ở trình độ cao vì xuất thân không phải là một thủ môn. Anh khởi đầu là một hậu vệ, vị trí mà với chiều cao của mình sẽ không còn gì hợp hơn nữa. Thế nhưng đó là một thể hình mảnh mai và số phận đã bắt ảnh phải trở thành một thủ môn. Anh từng kể lại về sự thay đổi này như sau: “Một ngày thủ môn không ở đó và huấn luyện viên nói, ‘Cậu là người cao nhất, cậu hãy đứng vào khung thành.’ Điều đó xảy ra với rất nhiều thủ môn.”
 

Đó là dấu hiệu cho thấy định mệnh của anh là phải đứng trước khung thành. Sự tiến bộ của anh trong hệ thống Ajax mất nhiều thời gian và anh không đá một trận nào trong mùa giải 1991/1992. Đó là khoảng thời gian mà anh đã dành để mài dũa những kĩ năng của mình cùng với Hoek trên sân tập.
 

Trong quá trình phát triển ban đầu, anh bộc lộ những khiếm khuyết thường thấy thông qua hai buổi tập mỗi ngày nhưng đó là những khía cạnh đáng chú ý nhất với một thủ môn của Ajax. Trong một cuộc phỏng vấn với Raymond Verheijen, ông đã trình bày lại điều này một cách ngắn gọn nhưng chi tiết: “Rất nhiều sự chú ý được dành cho những khía cạnh có tầm quan trọng đặc biệt với một thủ môn của Ajax, cụ thể là tham gia vào trận đấu như một cầu thủ thứ 11 và bắt đầu lại lối chơi chung.”
 

Hoek tin vào việc giữ quyền kiểm soát, truyền tải ý tưởng của việc chơi tấn công. Việc này đòi hỏi phải tìm được một người đồng đội để họ có thể thường xuyên tái thực hiện lại các tình huống bóng ở một khoảng không gian rộng. Đó là thứ tinh thần của Ajax khiến Van der Sar trở nên khác biệt - việc thấm nhuần tầm quan trọng của kiểm soát bóng từ những ngày đầu trong quá trình phát triển đã giúp anh trở thành một “thủ môn thòng”. Phương pháp huấn luyện của Frans Hoek chứa đựng những khái niệm mang tầm thế giới và Van der Sar vẫn là một trong những người tiêu biểu cho phương pháp này của ông.
 

Van der Sar có điểm mạnh xét trên khía cạnh truyền thống của một thủ môn: có tầm vóc khi đứng trong vòng cấm địa, mạnh trong việc đón những quả tạt và hiếm khi dựa vào những tình huống sắm vai người hùng khiến mọi người phải trầm trồ, điều này là có thể hiểu được khi Hoek luôn yêu thích những thủ môn luôn phải biết đứng đúng vị trí. Tuy nhiên, Hoek đã trao cho anh những chìa khóa để mở rộng thêm khái niệm nghệ thuật về một thủ môn thòng.
 

Việc đưa vào quy tắc chuyền ngược lại khiến một chiến thuật trở nên khả thi hơn trong quá trình thực hiện, tuy nhiên nó vẫn yêu cầu một bộ kĩ năng và khả năng tư duy mạnh mẽ để có thể thực hiện một cách thành thạo. Anh được dạy cách tổ chức hàng phòng ngự đủ tốt để hạn chế những tình huống cứu thua tuy nhiên anh cũng chứng minh được khả năng này của mình trong nhiều trường hợp. Theo lời Cruyff thì anh “rất hoàn hảo”. Đó là lý do tại sao khi hàng tấn công tỏa sáng, chúng ta cần phải nhớ là tất cả luôn được bắt nguồn từ phía sau, như động cơ của một chiếc Lamborghini, trên đôi chân của Van der Sar.
 

Sau khi được trao cơ hội trong cuộc đối đầu với Cambuur vào tháng 10/1992 khi vào thay Menzo trong hiệp một, anh đã thi đấu bốn trận tiếp theo. Thế rồi một sai lầm đã đưa Menzo trở lại trong trận đấu thứ năm. Cầu thủ trẻ khi đó muốn chuyển đến Den Haag nhưng được yêu cầu ở lại - và thất bại 1-2 trước PSV cùng với hai sai lầm của Menzo trước Auxerre là một bước ngoặt lớn của anh.
 

Van der Sar trở lại trong chuyến hành quân đến Volendam, và anh liên tục gặt hái thành công kể từ đó. Chơi ít nhất 40 trận/mùa trong các mùa giải tiếp theo, Van der Sar đã luôn vui vẻ ngay cả khi anh không thể hiện nó ra. Các thủ môn ngày xưa thường rất điên cuồng nhưng cầu thủ người Hà Lan lại khác, điềm tĩnh và vững vàng như một tảng đá. Bóng đá tạo ra lí do để vui mừng và thất vọng; nếu thua cuộc, anh không bao giờ thể hiện sự tức giận và nếu chiến thắng, anh sẽ điềm tĩnh như mọi khi vẫn thường, tuyệt nhiên không để cảm xúc quá lấn lướt.
 

Simon Kuper đã kể lại về một giai đoạn khi Van der Sar phải chịu một cơn ác mộng trên sân cỏ theo mọi nghĩa trong thất bại trước Ireland, trận đấu khiến họ không giành được quyền đến với World Cup 2002. Một cái bàn phải hứng chịu con mắt đầy phẫn nộ của anh khi anh đi qua. Nhưng thay vì thực hiện “đòn ân sủng”, anh chỉ quăng một cái cốc nhựa đi, cơn giận tồi tệ nhất của anh sẽ được kìm nén vào bên trong. Sự khéo léo và điềm tĩnh ở mức đỉnh cao, khả năng kiểm soát mà anh học được ở Ajax không bao giờ thừa ngay cả khi ở những thời điểm tồi tệ nhất.
 

Van der Sar giành được rất nhiều chức vô địch cùng Ajax: Bốn danh hiệu Eredivisie trong năm năm, ba KNVB Cup, một Champions League danh giá và một loạt những giải thưởng khác. Nhưng khi thời gian trôi qua cùng khát khao đổi thay xuất hiện, và sau chín năm, những người trung thành nhất với Ajax cũng khó có thể từ chối để anh chuyển đi. Định mệnh có lẽ đã xếp đặt để anh đi từ Van Gaal đến Sir Alex Ferguson theo một cách tương tự như những đường chuyền dễ dàng của mình, thế nhưng “đường chuyền” lần này đã bị chặn lại khi một cầu thủ có tư tưởng tấn công phải khoác lên mình màu áo của Bà đầm già.
 

Ferguson đã rất nỗ lực để chiêu mộ Van der Sar khi gần như chắc chắn Peter Schmeichel sẽ ra đi; tuy phong cách trái ngược nhau thế nhưng anh lại là người phù hợp nhất để thế chỗ của thủ thành Đan Mạch. Chỉ có điều chiến lược gia người Scotland cũng quan tâm đến Mark Bosnich của Villa, và vào thời điểm ông nhận được những báo cáo thuyết phục về thủ thành này, chủ tịch của câu lạc bộ là Martin Edwards đã phê duyệt và đồng ý.

Van der Sar bị gã khổng lồ của bóng đá Italia lôi kéo và chuyển tới thành Turin. Ferguson được cho là đã gọi cho thủ môn người Hà Lan khi anh chờ chuyến bay tới Turin. Tuy nhiên, Van der Sar là một người giữ lời. Một ngày trễ giờ và nhiều năm tiếc nuối với huấn luyện viên người Scotland. “Cuộc hôn nhân” với Ferguson tưởng như đã chết trước khi lời thề nguyền được nói ra, và điều này ảnh hưởng tới cả những tính toán của United lẫn Van der Sar.
 

Dù có 66 lần ra sân trong hai mùa giải cho Juventus nhưng thành Turin dường như không bao giờ là một nơi phù hợp với một cầu thủ có phong cách độc nhất như anh. Anh được cho là thủ môn xuất sắc nhất thế giới khi chuyển tới đây vào năm 1999, đó là lý do tại sao người ta cho rằng Juventus sẽ phù hợp với anh chứ không phải ai khác. Thế nhưng câu chuyện không chỉ đơn giản như vậy.
 

Tại Hà Lan anh được cho phép mạo hiểm nhưng ở calcio người ta lại thích hạn chế sự mạo hiểm và điều này có nghĩa bóng sẽ ít được triển khai ở hàng phòng ngự. Vai trò của anh bị giảm bớt và sự tự tin cũng tụt xuống ở thời điểm đỉnh cao của anh khi đáng lẽ ra anh phải tỏa sáng. Anh được hứa hẹn là Juventus sẽ thay đổi phong cách thi đấu nhưng lời hứa đã không được giữ đặc biệt khi đội bóng được dẫn dắt bởi Carlo Ancelotti.
 

Khi Van Gaal tìm cách đưa anh đến Barcelona, anh đã quyết định ở lại Turin, thế nhưng những người chỉ trích anh là “Van der Gol” thì vẫn không hề thay đổi. Một sai lầm trước Lazio đã khiến Juventus để vuột mất chức vô địch; một sai lầm trong hàng tá những sai sót. Juventus yêu cầu anh kiểm tra thị lực, anh đã tham vấn một chuyên gia trị liệu và mất rất nhiều sự tự tin khi bắt bóng. Khi họ vung tiền ra đem Gianluigi Buffon về từ Parma năm 2001, không hề có câu hỏi nào về việc Van der Sar sẽ ở lại Turin hay không. “Người đàn ông với miếng bơ trên tay” phải ra đi.
 

Sau khi rời nước Ý, anh lựa chọn đặt chân đến Anh. Nếu nhìn lại thì có lẽ là anh đã rời Juventus đúng thời điểm vì bê bối Calciopoli sẽ xảy ra vài năm sau đó. Thế nhưng Fulham gần như lại không phải một câu lạc bộ lý tưởng. Đó là một sự lựa chọn lạ lùng trong bốn câu lạc bộ anh từng thi đấu. Ông chủ Mohamed al-Fayed đã hứa sẽ biến câu lạc bộ trở thành “Manchester United của miền Nam nước Anh”, một điều nghe thật hài hước. Nhưng vì phong độ sa sút vào thời điểm đó cộng với việc được đáp ứng một mức lương đáng kể cùng căn biệt thự ở Richmond, thủ môn người Hà Lan đã quyết định gia nhập đội bóng này.
 

Anh thi đấu tại đây trong vòng bốn năm, nhưng đó là một khoảng thời gian vô cùng thất vọng với Van der Sar. Van Gaal, lúc bấy giờ đang dẫn dắt đội tuyển Hà Lan, đã hứa hẹn rằng rất nhiều câu lạc bộ sẽ tìm đến anh sau một kì World Cup thành công, và rồi thất bại trước Ireland đã ném hy vọng đó vào thùng rác. Craven Cottage vẫn là nhà của anh trong bốn năm.
 

Với tất cả sự xuất sắc của Arsène Wenge, đến nay vẫn là một điều bí ẩn khi ông không nhìn ra lời gợi ý rõ ràng từ Van der Sar khi còn ở Fulham. Anh và gia đình rất thích sống ở London trong khi lại thường xuyên thi đấu tốt trước Arsenal. Nhưng cả Wenger và Ferguson đều quên hoặc không biết về khả năng của thủ thành này và phớt lờ Van der Sar khi anh đã ở rất gần nếu không muốn phải trả một số tiền lớn. Ferguson cuối cùng cũng có được điều mà ông mong ước, chiêu mộ anh với mức giá thấp hơn 4 triệu bảng vào năm 2005, sáu năm sau khi ông để vuột mất mục tiêu của mình.
 

Ferguson đã rất đau đầu với những thủ môn bình thường sau khi Van der Sar từ chối đến với ông lần trước và ông đã phải mất một thời gian để gọi điện lại cho anh. Lời bảo chứng chắc chắn của Ruud van Nistelrooy về sự phù hợp của Van der Sar là đủ để chiêu mộ anh. Trong cuộc đời hiếm khi có cơ hội thứ hai xuất hiện, nhưng Van der Sar thì đã từng bất chấp những logic thông thường rất nhiều lần. Đây là lần xuất hiện thứ hai của anh, khác với lần đầu tiên ở Ajax nhưng mang tính biểu tượng hơn. Đây là một bước đi đột phá cho một sự nghiệp đang dần mờ nhạt.
 

Ba chức vô địch quốc gia cùng một loạt những danh hiệu khác, rất nhiều lần xuất hiện trong Đội hình tiêu biểu của mùa giải, những giải thưởng cá nhân và các kỉ lục - 1311 phút không phải nhận một bàn thua nào được xem là một trong những kỉ lục vĩ đại nhất của Premier League - sẽ mãi mãi khắc sâu vào những di sản của anh ở Old Trafford. Thế nhưng khoảnh khắc vinh quang đích thực có lẽ phải là trận chung kết Champions League 2008.
 

“Gót chân Achilles” của Van der Sar luôn là những tình huống phạt đền và anh đã thất bại rất nhiều lần trong những cuộc đối đầu ở chấm 11m trong những trận đấu lớn mang tính knockout suốt sự nghiệp của mình. Với tất cả sự bình tĩnh cùng mong muốn trở thành một người hùng nữa, anh đã tìm đến Hans van Breukelen - vị tiền bối ở đội tuyển quốc gia và là một ông vua của những tình huống bắt phạt đền. Khi họ gặp nhau, Van der Sar đã nhận ra chìa khóa để thành công là tìm kiếm những điểm yếu của đối thủ thay vì dựa vào may mắn. Việc luyện tập có thể khiến may mắn trở thành một lợi thế.
 

Lời khuyên ấy đã hỗ trợ anh rất nhiều trong những loạt đấu súng sau này mà nhiều nhất có lẽ là ở đêm Moscow huyền thoại. Các cầu thủ Chelsea được dặn là phải sút về phía bên trái của Van der Sar vì anh thường đổ người về bên phải, tuy nhiên lần này họ đã phải đối mặt với một người rất thông minh. Luôn thi đấu dựa vào “cái đầu”, lúc này anh chỉ sang trái khi Nicolas Anelka chạy đà; sự thiếu quyết đoán khiến anh sút về phía bên tay phải, và như vậy là đúng ý Van der Sar. Trong một lần hiếm hoi thể hiện niềm vui của mình, anh đấm lên không trung, khơi dậy những gì mạnh mẽ nhất của con quỷ bên trong mình. Và đó vẫn là kí ức hân hoan nhất của anh. Anh muốn có một “khoảnh khắc van Breukelen”, và anh đã có nó theo cách riêng của mình.
 

Khi Jaap Visser quyết định chấp bút cuốn tự truyện của anh, Van der Sar đã lo rằng sẽ không đủ những tư liệu để phủ đầy các trang viết. Không bê bối, không hào nhoáng và cũng chẳng có điều gì thú vị khác. “Xin lỗi, tôi không giống như nhạc rock’n’roll đâu,” anh thừa nhận. Anh là một hình mẫu hoàn toàn đối lập với Peter Schmeichel; có lẽ trước đây chưa bao giờ anh cố gắng thử nhảy lộn nhào, anh chỉ đứng một mình trong một trận chung kết Champions League.
 

Nhưng Van der Sar chưa bao giờ cần sự khoa trương. Anh tổ chức hàng phòng ngự một cách lặng lẽ và hiệu quả. Khi người vợ Annemarie van Kesteren của anh bị ốm nặng, anh đã quyết định nghỉ vô thời hạn để ở bên chị. Khi đội bóng nghiệp dư VV Noordwijk cần thủ môn cho một trận đấu, anh đã trở lại để giúp đỡ họ. Hiện giờ là giám đốc điều hành của Ajax, anh vẫn lặng lẽ sử dụng tầm ảnh hưởng của mình để đưa câu lạc bộ lên một tầm cao mới.

Anh là một người đàn ông của gia đình. Anh có thể làm đối phương sợ hãi chỉ bằng một cái bắt tay thật chặt trước trận nhưng bên ngoài sân cỏ thực sự anh là một người tốt. Anh là một biểu tượng đúng nghĩa, một trong những người định hình nên vị trí thủ môn trong bóng đá hiện đại. Nhiều cổ động viên có thể phản đối và cho rằng đó phải là Manuel Neuer, nhưng Van der Sar mới là phiên bản gốc của một thủ môn hiện đại. Bạn không cần phải là rock’n’roll nếu bạn không thể thay thế. Và đó chính là Edwin van der Sar: một con người khiêm tốn, một cầu thủ vĩ đại và một huyền thoại ngạo nghễ!