Rui Costa: Bậc “Quân vương” và nét đẹp dị biệt của bóng đá

1. Sự nghiệp bóng đá của Rui Costa có thể tóm tắt bằng một bàn thắng và một vài khoảnh khắc. Tháng 8/1996, sân vận động Da Luz ở Lisbon, Benfica đối đầu với Fiorentina trong một trận giao hữu.
Đây là trận đấu trước mùa giải và không hề đặt nặng kết quả thành tích đồng thời cũng là lần đầu tiên Rui Costa thi đấu ở đây với tư cách một vị khách.

Anh nhận bóng gần vòng cấm từ đồng đội người Argentina Gabriel Batistuta ở phút cuối cùng. Anh vượt qua hai hậu vệ của Benfica là Hélder Cristóvão và Dimas Teixeira trước khi hất bóng tinh tế qua người thủ thành người Bỉ Michel Preud’homme, người đã lao ra để khép góc và thu hẹp khoảng cách. 

Trong khi các đồng đội đang lao ra ăn mừng thì cảm xúc đã lấn át lấy anh - đó là sự an ủi mà Costa cần. Anh đã và đang đứng trên mái nhà xưa, “một nửa” của mình với khuôn mặt thấm đẫm nước mắt.

Benfica là cuộc sống của anh từ khi năm tuổi và tình cảm của anh giống như khi nghe một cuộc điện thoại từ người thân trong lần xa nhà lần đầu tiên vậy - một sự choáng ngợp khi cảm nhận được sự thân tình và thoải mái từ giọng điệu của họ. Khi tiếng còi chung cuộc vang lên, anh đi đến khu vực các cổ động viên Benfica và tung áo đấu của mình về phía họ, vỗ tay rồi sau đó rời đi. Khoảnh khắc ấy, từ bàn thắng ghi được cho tới những giọt nước mắt rơi trên áo, diễn ra thật nhanh nhưng nó đã gói gọn lại toàn bộ những gì đặc trưng nhất của Rui Costa - tầm nhìn, phong cách, đam mê và sự trung thành.

Hình ảnh về Costa, chàng cầu thủ có nước da màu ô liu và mái tóc bóng mượt, có thể gọi bằng một từ mà trong tiếng Bồ Đào Nha là saudade, nôm na có thể hiểu là cảm giác đầy khát khao nhưng buồn man mác. Khi anh chia tay người hâm mộ trong nỗi đau và sự đột ngột, để những sự tổn thương thôi không kéo dài, anh đến Florence để tiếp tục tạo dựng tầm ảnh hưởng của mình ở Fiorentina dưới thời Claudio Ranieri.

Sự khiêm nhường của Costa phần lớn đến từ những năm tháng được dạy dỗ ở Amadora, một đô thị nằm tách biệt và cách Lisbon vài dặm về phía Tây Bắc. Đây là “thành phố” đông dân cư nhất Bồ Đào Nha và gần như không thay đổi kể từ những năm tháng tuổi trẻ của Costa. Không bất ngờ khi một nơi khó khăn sẽ tạo ra những con người dạn dĩ, một Renato Sanches hay Nani cũng xuất thân ở gần đó. Cha mẹ Rui Costa có thể đến bất cứ đâu ở trên đất nước Bồ Đào Nha hay thậm chí là vượt ra tầm thế giới, thế nhưng họ vẫn quyết định cư trú ở Alfragide, một địa điểm rất gần với nơi Costa ra đời. Có lẽ sự khiêm tốn của anh cũng thừa hưởng từ họ.

Lòng trung thành của anh cũng xuất phát từ một câu chuyện tương tự. Rui Costa sinh năm 1972, chơi trong màu áo đỏ của Benfica từ năm 1977. Giống như nhiều cầu thủ khác, anh được Benfica và người hùng vĩ đại nhất của bóng đá Bồ Đào Nha Eusébio phát hiện ra lần đầu tiên khi mới năm tuổi và tiếp tục trải qua các cấp độ đội trẻ trong 13 năm trước khi được cho mượn trong một mùa giải đến AD Fafe, một đội bóng ở miền bắc. Sau đó, anh nhanh chóng trở lại.

Futsal là môn thể thao đại chúng ở cả Brazil lẫn Bồ Đào Nha, một môn thể thao gồm năm người thi đấu trong nhà, sử dụng bóng nhỏ và nặng hơn đồng thời giảm đi độ nảy. Điều này cho phép các cầu thủ phát triển kĩ năng cơ bản như chuyền bóng hay chạm bóng bước một mà nếu không có chúng, trên một sân bóng nhỏ hơn, trận đấu sẽ trở nên lộn xộn. Chạm bóng bước một cho phép các cầu thủ kiểm soát bóng trong không gian hẹp mà không để mất bóng.

Thêm vào đó, khi thiếu khoảng không thì chuyền bóng là một “công cụ” quan trọng để mở ra thế trận, vì thế những đường chuyền phải thật chính xác, cơ động và trực diện. Pelé xem futsal như một phương tiện định hình quan trọng trong sự phát triển của bóng đá. “Nó giúp bạn suy nghĩ và chơi nhanh hơn. Nó khiến mọi thứ trở nên dễ dàng hơn khi bạn chuyển sang bóng đá.” Trong futsal, một sai lầm có thể khiến bạn phải trả giá. 

Rui Costa đã bị ảnh hưởng bởi điều này ngay từ khi còn trẻ ở Bồ Đào Nha. Quả bóng dường như có sức nặng khi đến chân anh và nhẹ hơn khi lăn đi chỗ khác. Những đặc tính này có thể thấy ở nhiều những cầu thủ khác bị ảnh hưởng bởi futsal như Messi, Ronaldinho, Coutinho, Ronaldo “béo” và Cristiano Ronaldo. Ngay cả khi còn ở đội trẻ Benfica, anh đã nổi lên như là một trong những cầu thủ thú vị và hứa hẹn nhất mà Bồ Đào Nha từng sản sinh.

2. Ở Italia, Fiorentina đã xây dựng nên một đội bóng đáng sợ. Một gã khổng lồ ngủ quên đã thức giấc ở nơi Leonardo da Vinci sinh ra với những bản hợp đồng mang tên Brian Laudrup, Francesco Baiano và Gabriel Batistuta. Những gương mặt ấy đã giúp đội bóng thăng hạng Serie A. Rui Costa gia nhập năm 1994 và đã góp sức đưa câu lạc bộ trở lại giải đấu cao nhất của đất nước hình chiếc ủng. Họ tạo nên một “Thời kì phục hưng” của riêng mình dưới sự dẫn dắt của Claudio Ranieri.

Trong một giải đấu gồm toàn những số 10 hàng đầu thế giới, Costa nhanh chóng nổi bật lên bên cạnh Zinedine Zidane sau khi gánh vác một nhiệm vụ không hề đơn giản là tiếp quản chiếc áo mà Roberto Baggio để lại. Là một tiền vệ sáng tạo, anh sở hữu nét thanh lịch và lối chơi nghệ sĩ đầy mê hoặc. Trong một đội bóng mà hàng phòng ngự và tuyến giữa không được đánh giá cao, Batistuta và Costa là những ngôi sao tấn công xuất chúng.

Sự ăn ý và “thần giao cách cảm” của họ nhanh chóng giúp cả hai trở thành bộ đôi đáng sợ và mang tính biểu tượng nhất Serie A, cặp đôi số 9 và 10 hoàn hảo. Họ không giống như cặp Dwight Yorke và Andy Cole của Manchester United. Batistuta và Costa giống như những cộng sự thân cận hỗ trợ cho nhau hoàn hảo, một người sở hữu bản năng của một sát thủ và một người sở hữu những kĩ năng đầy mê hoặc, cả hai là những tài năng bậc thầy vô cùng phóng khoáng. Bóng đá Ý vốn có truyền thống bảo thủ và thiên về phòng ngự nhưng đội bóng của thành Florence tạo dựng nên thành công vào giữa những năm 90 nhờ sức mạnh của hàng tấn công.

Cặp đôi này không chỉ cùng nhau giành hai Coppa Italia và một siêu cúp Italia, mà còn làm được những điều tuyệt vời hơn thế. Costa sẽ được nhớ tới vì những điều anh đạt được cũng như cách anh có được chúng. Theo thời gian, cái cách họ thi đấu ngày càng tỏ ra vô cùng nhàn nhã. Nhưng quả thực không phải như vậy. Với Costa, tần suất hoạt động và học viện bóng đá mà anh trưởng thành đã nuôi dưỡng tài năng của cầu thủ Bồ Đào Nha.

Tiếng Ý có một từ gọi là sprezzatura để chỉ điều này. Nó có nghĩa là một cái gì đó nhìn qua có vẻ không cần phải suy nghĩ quá nhiều và dễ dàng để thực hiện nhưng thực tế thì ngược lại. Trước mỗi trận đấu, mọi thứ phải được sẵn sàng - dầu bôi vào tóc, quấn băng dưới đầu gối, tất kéo xuống và giắt nửa áo vào trong quần. Anh là hiện thân của phong cách bóng đá Ý. Phong cách của anh ảnh hưởng đến cả một thế hệ những cậu bé theo dõi thứ tôn giáo mang tên bóng đá Ý mỗi cuối tuần, họ dán mắt vào màn hình ti vi và cố gắng tái hiện lại hình ảnh của anh ở công viên.

Phong cách ấy của anh là có mục đích; khi tất cả được thực hiện đúng quy trình, mọi thứ trên sân sẽ biến thành bản năng. Những “thủ tục” trước trận dường như giúp tâm trí anh được giải phóng, cho phép anh làm những điều mà thường trông có vẻ giống như thuộc về tiềm thức. Vẻ ngoài hờ hững kết hợp cùng đam mê đã tạo nên một cầu thủ bí ẩn được tôn thờ ở Fiorentina. Từ thành phố từng được cai trị bởi nhà Medici và những tư tưởng được xác lập trong cuốn “Quân vương” của Niccolò Machiavelli, có thể nói anh - một người được tôn sùng bởi kĩ chiến thuật và thứ bóng đá mê hoặc - được coi là bậc Quân vương của thành Florence và khi Batistuta rời đội bóng để đến Roma năm 2000, anh là người được tiếp quản tấm băng thủ quân.

Bất cứ khi nào Rui Costa có bóng, mọi thứ dường như đều có thể xảy ra nhờ sự khó lường trong lối chơi của anh. Những đường chuyền sắc lẹm của anh sẽ xuất hiện một giây trước khi mọi người nhìn ra nó khiến nhiều hậu vệ và thủ môn luôn bị lệch nhịp. Điều này đã được minh chứng khi Bồ Đào Nha vượt qua đội tuyển Anh ở Euro 2000. Thua 0-2 ngay từ rất sớm, Costa đã kiến tạo ba đường chuyền đầy ma thuật áp dụng quy tắc vật lý hình cầu để lội ngược dòng giành chiến thắng. Đặc biệt, pha kiến tạo thứ ba cho Nuno Gomes ghi bàn thể hiện rõ tầm nhìn và sự chính xác ít khi được chứng kiến từ khi các kim tự tháp Ai Cập được xây dựng.

Năm 2001, cựu huấn luyện viên của Fiorentina là Fatih Terim (hay còn có biệt danh Hoàng đế) được bổ nhiệm dẫn dắt AC Milan. Ông đã mang Costa theo với cái giá dưới 44 triệu euro, một lời đề nghị mà Fiorentina không thể chối từ do những khó khăn tài chính gặp phải lúc đó. Costa sẽ có Filippo Inzaghi thay thế Batistuta và với Inzaghi, Costa là sự thay thế của Zinedine Zidane. Đã có bình luận cho rằng Costa là cầu thủ xuất sắc hơn Zidane và đây vẫn là một cuộc tranh luận dài bất tận của bóng đá Ý giống như Cristiano Ronaldo và Lionel Messi bây giờ. Costa và Zidane chơi với vai trò giống nhau và không cần phải nghi ngờ về khả năng thiên tài của Zidane xuyên suốt sự nghiệp của anh. Tuy nhiên, trong những ngày hoàng kim của cả hai ở Serie A, có vẻ như Costa có cái gì đó kích thích và hấp dẫn hơn. Nếu Zidane chơi bóng bằng cái đầu thì Costa thi đấu bằng trái tim và điều đó tạo ảnh hưởng và tiếng vang lớn với những người hâm mộ Italia.

Bóng đá Italia sống và chết nhờ hàng phòng ngự của mình, một triết lý được phát triển từ thời xa xưa bởi những chiến lược gia như Helenio Herrera và được ngợi ca qua ngòi bút của các cây viết kinh điển về calcio như Gianni Brera của Gazzetto dello Sport. Milan có một hàng phòng ngự chắc chắn với Paolo Maldini và Alessandro Costacurta, nhiệm vụ của Costa là bổ sung chất lượng cho hàng tấn công bên cạnh những hậu vệ nổi danh. Miền bắc Italia đã có Ferrari, Lamborghini, Maserati và nay có thêm Rui Costa. Có thể ví anh như thứ nước sơn lấp lánh, tiếng gầm của động cơ và nét mờ ảo trong mắt các hậu vệ.

Ở Milan, anh có một biệt danh mới là Il Maestro (nhạc trưởng), chỉ những người lĩnh xướng dàn nhạc cổ điển hay opera. Chỉ có điều, anh không phải là một người chỉ huy nhạc cổ điển mà giống một nghệ sĩ nhạc jazz ngẫu hứng hơn. Anh di chuyển khắp nơi mà không bị bó buộc, tồn tại mà không có một “âm giai” hay “nhịp phách” nào hết. Đây là điều thường xuất hiện ở những số 10 cổ điển đã dần lụi tàn trong thập kỉ vừa qua để mở đường cho nhiều vai trò tấn công trung tuyến hơn.

Quãng thời gian Rui Costa ở Rossoneri không bao giờ đạt được đến đỉnh cao mà người ta kì vọng từ một siêu sao xuất hiện trong một đội hình đã đầy ắp những ngôi sao. Nhưng điều đó không có nghĩa đó là một sự thất bại. Trong quãng thời ở đây, anh đã giành thêm được những chiếc cúp bạc vào bộ sưu tập cá nhân của mình trong đó bao gồm danh hiệu vô địch Champions League năm 2003.

Rui Costa đã đối đầu với Zidane - lúc này đang là một thành viên Galácticos của Real Madrid - ở vòng bảng. Milan là đội đứng đầu bảng đấu một phần nhờ vào chiến thắng 1-0 trên sân nhà trong đó Rui Costa đóng góp một đường chuyền khiến các cổ động viên mê mẩn. Trước khi hiệp một chuẩn bị khép lại, từ vòng tròn trung tâm bên phần sân nhà, đường chuyền sắc lẹm của anh đã đặt Andriy Shevchenko vào một pha solo, tách bốn hậu vệ đối phương ra làm hai mà không hề có một động thái nào. Nhìn thấy trước pha di chuyển, các cầu thủ khác bên phía đối thủ chỉ kèm riêng mình anh - ở thời điểm đó, Costa là chân chuyền xuất sắc nhất thế giới bóng đá.

Không may, những đóng góp của anh về tổng thể bị hạn chế bởi một chấn thương tái phát và sự xuất hiện của Kaká - người được ưa thích hơn Costa ở vị trí ngay sau các tiền đạo. Điều này buộc anh phải lùi thấp để đá trong vai trò tiền vệ kiến tạo lùi sâu như Andrea Pirlo. Anh vẫn tạo được ấn tượng mỗi khi có cơ hội, tuy nhiên thật khó để anh có thể góp mặt trong đội hình Milan đặc biệt mạnh mẽ thời bấy giờ. Mặc dù anh rời đội bóng với 65 pha kiến tạo, tuy nhiên như chính anh thừa nhận, anh không đủ sự lạnh lùng trước khung thành và không thoải mái như Pirlo trong vai trò lùi sâu.

Trong khi đó, Costa là một thành viên trong đội hình thế hệ vàng của Bồ Đào Nha bên cạnh những Luís Figo và João Pinto. Đội bóng ấy đã vào đến tứ kết ở kì Euro 96, bán kết Euro 2000 và được kì vọng sẽ giành chức vô địch giải đấu ngay trên sân nhà năm 2004.

Trận bán kết, Bồ Đào Nha và Anh đang hòa nhau với tỉ số 1-1 trong hiệp phụ. Trong một pha phản công nhanh, Costa dẫn bóng vào phần sân của đội tuyển Anh và đang tìm kiếm địa chỉ để tung một đường chuyền nhưng không có lựa chọn nào khả thi. Anh giữ bóng trong chân và tiến gần đến vòng cấm địa đối thủ, liếc nhanh sang Simão lúc này đang bị kèm rất chặt. Costa nhìn lên một lần cuối cùng và tung một cú dứt điểm rất căng bằng chân phải, bóng găm thẳng vào phần lưới phía dưới xà ngang, hạ gục David James. Bồ Đào Nha giành chiến thắng trên chấm luân lưu nhưng rồi lại gục ngã trước Hy Lạp trong trận chung kết. Và đỉnh cao sự nghiệp của Rui Costa trong màu áo đội tuyển quốc gia đã kết thúc với một nỗi buồn vô tận.

3. Costa đã từng hứa sẽ trở về Lisbon và Benfica. Năm 2006, anh đã thực hiện lời hứa ấy, bỏ một bản hợp đồng 4,6 triệu euro/năm ở Milan để hồi hương. Những cầu thủ mang phong cách đặc biệt như của Costa có một đặc điểm là những khoảnh khắc kì diệu trong sự nghiệp của mình thường trôi qua nhanh hơn so với những người có sự ổn định. Vậy sau hơn 10 năm tỏa sáng ở 10 ở Italia, anh liệu có thể tạo ra ảnh hưởng ở Benfica hay không?

Nếu chỉ xét trên phương diện bóng đá, những năm tháng tươi đẹp nhất của Costa đã nằm lại phía sau ở Florence. Nhưng ngay khi trở về Benfica, anh nhanh chóng tỏa sáng. Anh thi đấu rất ổn định trong suốt mùa giải đầu tiên, giúp Benfica kết thúc ở vị trí thứ ba sau Porto và Sporting.

Đầu mùa giải 2007/2008, hai bàn thắng của anh trước FC Copenhagen đã giúp Benfica lọt vào vòng bảng Champions League, chấm dứt một giai đoạn đen đủi trong thời điểm đó của đội bóng. Thế nhưng thật không may cho các cổ động viên, anh đã tuyên bố sẽ giải nghệ vào cuối mùa giải. Và sau hàng loạt những bàn thắng và trận đấu, anh muốn gửi lời cảm ơn tới những người hâm mộ.

Sau khi từ giã sự nghiệp quần đùi áo số, Rui Costa trở thành Giám đốc bóng đá của Benfica. Jorge Jesus - cựu huấn luyện viên trưởng của câu lạc bộ - nhớ lại: “Tương lai của bóng đá ở Benfica sẽ phải có Rui Costa hoặc chẳng có ai cả.” Điều đó rõ ràng cho thấy tất cả mọi người ở câu lạc bộ hiểu được vai trò của anh và anh ngay lập tức là nhân vật chính trong những thương vụ mang về Javier Saviola, Pablo Aimar và chính Jorge Jesus. Nhiều cổ động viên đã hy vọng anh sẽ ở lại với đội bóng mãi mãi rồi sau đó sẽ trở thành chủ tịch.

Khi còn thi đấu, thần tượng của anh là Michel Platini, một người thường được đem ra làm tiêu chuẩn so sánh. Ngày nay, Rui Costa thường ít khi được đem ra so sánh - một The Beatles của bóng đá. Anh luôn bị lãng quên khi nhắc về những cầu thủ vĩ đại của làng túc cầu hiện đại. Khi bạn nói về những cầu thủ xuất sắc nhất mọi thời đại, cái tên của anh hiếm khi được đề cập tới. Nhưng khi nó được nhắc đến thì chẳng ai có thể phủ nhận được điều đó.

Phong cách thi đấu của anh gợi nhắc cho chúng ta về vẻ đẹp của bóng đá. Còn chúng ta thì hạnh phúc khi được theo dõi anh thi đấu. Khi anh rời sân lần cuối cùng ở Da Luz, rất nhiều cổ động viên đã khóc, những giọt nước mắt dành cho một ngôi sao đặc biệt…

Lược dịch từ: Rui Costa: the slick prince who became a king in Italy của These Football Times=

CG (TTVN)