Roberto Donadoni: Câu chuyện về một cầu thủ, một HLV ẩn mình

Đó là một tiền vệ sáng tạo. Ông không nổi tiếng vì những bàn thắng nhưng lại khẳng định tên tuổi nhờ khả năng kiến tạo chúng cho đồng đội. Ông là một cầu thủ có khả năng rê bóng thượng hạng trong thời kỳ trước khi YouTube ra đời, khi những đoạn video ít khi được xem đi xem lại hàng triệu lần bởi những người hâm mộ.
Ông là một chuyên gia trong những tình huống bóng chết với khả năng rót những đường bóng chuẩn xác vào trong vòng cấm địa cho đồng đội. Ông cũng là một cầu thủ, và sau này là huấn luyện viên, không hề e ngại bước ra khỏi vùng an toàn của bản thân để kiếm tìm những thử thách mới mẻ. Cựu ngôi sao đội tuyển Pháp Michel Platini từng gọi ông là “cầu thủ Italia xuất sắc nhất thập niên 90”.

Tuy nhiên, cái tên Roberto Donadoni không phải lúc nào cũng được hiện ra ngay lập tức trong suy nghĩ của những người hâm mộ bóng đá.

Donadoni làm nên tên tuổi sau khi gia nhập AC Milan vào năm 1986 từ Atalanta - đội bóng mà ông đóng góp vào thành tích thăng hạng từ Serie B năm 1984 - và sau đó là đội tuyển Italia ở hai kỳ World Cup cũng như Euro 1988 và 1996. “Điều khiến tôi thoả mãn nhất là việc kiến tạo nên bàn thắng”, Donadoni từng chia sẻ.
 

Là một cầu thủ, ông làm nên tên tuổi cùng Milan vào cuối những năm 80 đầu 90 dưới sự huấn luyện của Arrigo Sacchi và sau đó là Fabio Capello. Họ giành gần như mọi danh hiệu trong nước và quốc tế thời kỳ đó. Donadoni là một tiền vệ cánh phải xuất sắc, sở hữu thể lực và tốc độ tuyệt vời. Ông làm tất cả dù không hiện diện lên bảng tỷ số nhưng lại là điểm tối quan trọng cho một bàn thắng.

Ông thi đấu phía trước hàng phòng ngự trứ danh của Italia gồm Franco Baresi, Paolo Maldini và Mauro Tassotti cũng như phía sau những tiền đạo ngôi sao thời kỳ đó là Marco van Basten, Ruud Gullit và George Weah. Sau khi giải nghệ ở tuổi 37, Donadoni trở thành một huấn luyện viên và có cơ hội dẫn dắt đội tuyển Italia ngay sau chức vô địch World Cup 2006 cũng như các câu lạc bộ Napoli, Cagliari, Parma và gần đây nhất là Bologna.
 

Tuy nhiên giống như khi còn thi đấu, sự nghiệp huấn luyện của Donadoni gần như rất ít khi được thừa nhận giống như Antonio Conte hay Carlo Ancelotti - một đồng đội cũ tại Milan.
 

“Cậu ấy là một người mà bất kì ai cũng muốn có làm bạn. Cậu ấy là một cầu thủ xuất sắc và một huấn luyện viên tuyệt vời,” Sacchi - người hiện đang là chuyên gia bóng đá trên truyền hình Ý - nhận định. “Phong cách huấn luyện của cậu ấy dựa trên sự tích cực và cậu ấy cũng là một con người tích cực. Tôi đã huấn luyện cậu ấy khoảng 10 năm ở cả Milan và đội tuyển quốc gia, và tôi chưa bao giờ phải trách mắng cậu ấy cả. Cậu ấy luôn luôn làm hết sức mình.
 

“Cậu ấy sống rất thoải mái với các đồng đội. Cậu ấy luôn chạy, chịu thiệt và chiến đấu vì đồng đội. Cậu ấy luôn là một hình mẫu về sự tích cực cho họ. Đó là mẫu người luôn đến tập từ rất sớm và thực sự rất nghiêm túc, đạo đức nghề nghiệp tuyệt vời. Về tổng thể, cậu ấy làm những gì mà một môn thể thao đồng đội cần. Do đó, tôi không ngạc nhiên khi cậu ấy trở thành một huấn luyện viên giỏi”.

Hiện tại, Donadoni đứng trên đường biên vào mỗi cuối tuần trên cương vị huấn luyện viên của Bologna. Vẫn là một mái tóc xoăn quen thuộc nay đã bạc và cắt ngắn hơn một chút, Donadoni còn hơn cả một huấn luyện viên giỏi. Ông phát huy một cách tốt nhất khả năng của các học trò, toả ra năng lượng tích cực và giúp Bologna làm những điều không tưởng không dưới một lần, thậm chí tiệm cận nửa trên bảng xếp hạng Serie A.
 

Với một câu lạc bộ có truyền thống nhưng nguồn tài chính eo hẹp như Bologna, một vị trí tham dự Europa League đã được xem là vinh quang. Trong khi điều đó có thể sẽ không xảy ra ở mùa giải này nhưng Donadoni cho biết ông tự tin đội bóng của mình vẫn có thể gây bất ngờ cho mọi người. “Tôi luôn suy nghĩ theo chiều hướng lạc quan”, nhà cầm quân này chia sẻ với các phóng viên. “Bảng xếp hạng? Vẫn còn rất nhiều trận đấu và nhiều điểm số để có thể giành được. Tâm lý của chúng tôi cần phải luôn tập trung vào đối thủ tiếp theo mà mình sẽ đối mặt. Nếu làm được điều này, chúng tôi có thể tích luỹ đủ điểm số cần thiết để kết thúc trong top 10 mùa giải này. Chúng tôi phải giữ được tinh thần và tư duy lạc quan”.
 

Đó cũng là những lời mà Donadoni nói trong ngày đầu đến Bologna. Sau khi đánh bại Atalanta với tỷ số 3-0 ở trận ra mắt vào tháng 11/2015, Donadoni chia sẻ như sau: “Cùng với kỹ thuật thì khía cạnh tâm lý sẽ mang tính quyết định”.
 

Sau khi nắm quyền ở đội bóng với “thành tích” 8 thất bại trong 10 trận đấu ở Serie A, Donadoni giúp câu lạc bộ xứ Emilia-Romagna đạt hiệu suất ấn tượng với 30 điểm sau 18 trận đấu trong suốt mùa giải 2015/2016. Sơ đồ 4-3-3 mà ông sử dụng tạo ra nhiều sự linh hoạt hơn ở cánh - một vị trí mà ông đã quá hiểu từ những ngày còn thi đấu - và cho phép khả năng luân chuyển bóng tốt hơn ở 1/3 sân đối phương. Dù đội hình có trong tay không thể sánh bằng những gì Sacchi đã từng sở hữu nhưng Donadoni biết việc khai thác hai cánh cùng khả năng luân chuyển bóng nhuần nhuyễn có thể khiến đội hình của ông tăng tính cạnh tranh hơn ở một giải đấu vẫn có phần mang nặng tính phòng thủ hơn là tấn công.
 

Nhưng Donadoni không thích nói về chiến thuật. Ông thích đề cập đến khía cạnh tâm lý hơn. “Tôi luôn kỳ vọng các học trò của tôi sẽ thể hiện một sự nỗ lực lớn, đó là điều duy nhất để sau đó chúng ta có thể nói chuyện về việc nghỉ ngơi thư giãn. Bologna phải tự tin và không bị ảnh hưởng bởi những sự kiện hay nhân tố từ bên ngoài,” ông trả lời câu hỏi của phóng viên tại một cuộc họp báo hồi tháng 2/2016. “Trong bóng đá, mọi người thường tìm kiếm những giải pháp về chiến thuật nhưng tôi nghĩ nền tảng của một đội bóng chắc chắn phải xuất phát từ điều kiện tâm lý. Tôi đã có nhiều kinh nghiệm để xác nhận điều đó và bây giờ tôi có trách nhiệm phải chuyền lại điều đó cho các cầu thủ. Với tôi, có rất ít thứ tôi có thể quyết định.”

Donadoni cũng không sợ thất bại. Dù ông được nhớ nhất vì những vinh quang mà mình từng giành được - đáng chú ý là 3 Cúp C1/Champions League và 6 chức vô địch Serie A - nhưng Donadoni đã thực hiện không thành công một quả penalty trước Argentina trong trận bán kết World Cup 1990 - một giải đấu mà ông cùng các đồng đội được thi đấu trên sân nhà - và Italia lỡ hẹn với trận chung kết. 4 năm sau, ở USA 94, ông cùng các đồng đội lại thất bại trước Brazil trên chấm luân lưu trong trận chung kết. Cả hai đều là những thất bại cay đắng nhưng Donadoni vẫn giữ được suy nghĩ và tinh thần vững vàng sau những trận đấu này. Ông đã chứng minh bản thân là một huấn luyện viên nói được làm được. “Tôi nghĩ Bologna có thể thi đấu tốt”, Sacchi nói. “Họ đã làm được điều đó trong năm 2016. Đây là một đội bóng có khả năng và sự trưởng thành”.
 

Thường chọn cách im lặng, Donadoni không phải mẫu người thích hét vào mặt cầu thủ. Ông thậm chí còn sẽ suy nghĩ khi ai đó cất tiếng quát tháo. Có người nhầm lẫn rằng sở dĩ nhà cầm quân này như vậy vì ông không quan tâm đến những thứ xung quanh. Thực tế, đó là điều giúp ông tiến xa. Không nên đánh đồng bản tính ít nói của ông với việc ông là người dễ tính. Tháng 3/2009, khi được bổ nhiệm là huấn luyện viên của Napoli, Donadoni đã phạt các cầu thủ đi tập muộn hơn 10 phút, với mỗi lần điện thoại di động vang lên trong các buổi họp đội hay nếu các cầu thủ không cất giày của họ vào đúng ngăn của mình trong phòng thay đồ.

Ông cũng mang kỷ luật tới Bologna và phát huy tối đa tài năng những ngôi sao như tiền đạo Simone Verdi và Mattia Destro. Nhà cầm quân người Italia đã chỉ dạy cả hai cầu thủ này nhiều điều suốt từ khi ông cầm quân tại Bologna và thành quả đã được thể hiện rõ. Họ đã nhận được những lời đề nghị từ nhiều đội bóng tại Italia trong kỳ chuyển nhượng vừa qua nhưng đã quyết định ở lại  với câu lạc bộ - ít nhất là ở thời điểm hiện tại.

“Tôi luôn đánh giá các cầu thủ dựa trên kỹ năng và khả năng cống hiến của họ,” Sacchi nói. “Do đó, tất cả các cầu thủ mà tôi từng huấn luyện đều có thể trở thành huấn luyện viên. Nó không phụ thuộc quá nhiều vào trí thông minh mà là khát khao của cậu ấy [Donadoni]. Tôi đã xem cậu ấy huấn luyện cũng như vận hành các buổi tập và tôi phải nói tôi thích chúng vì nó được điều khiển rất tốt.”
 

Donadoni cũng có trong mình sự cuồng nhiệt như bất cứ người Italia nào khác. Khi còn là cầu thủ, ông đã từng ăn mừng bàn thắng một cách điên cuồng, ôm lấy các đồng đội và thể hiện cảm xúc của mình bằng một nụ cười cùng với nắm tay đấm lên không trung. Ông cũng thể hiện sự không hài lòng - chủ yếu là với bản thân mình - bất cứ khi nào có một đường chuyền đi chệch hướng ở 1/3 sân đối phương hay mỗi khi đội bóng của ông phải nhận bàn thua. Là huấn luyện viên, ông thường gọi to các cầu thủ từ khu kỹ thuật để đảm bảo họ tuân thủ theo các yêu cầu chiến thuật.
 

Cựu tiền vệ này cũng luôn sẵn sàng chấp nhận những rủi ro trong suốt sự nghiệp của mình, cả trên cương vị cầu thủ lẫn huấn luyện viên. Năm 1996, sau 10 năm khoác áo Milan, Donadoni gia nhập NY/NJ MetroStars của giải đấu sau này có tên là Major League Soccer (MLS). Tài năng của ông giúp đội bóng mạnh hơn tuy nhiên một cầu thủ không quá “đại chúng” như ông không phải là người mà một giải đấu mới cần. Donadoni không phải Pelé, người đưa New York Cosmos đến với chức vô địch năm 1977 và là một đại sứ tuyệt vời cho một quốc gia không quá tôn sùng bóng đá cho đến khi ông xuất hiện. MLS khi đó cần sự hào nhoáng chứ không phải chỉ đơn thuần là đẳng cấp và sự tinh tuý.
 

Viết trên tờ The New York Times ngay sau khi Donadoni đến vào năm 1996, cây bút thể thao George Vescey nhận định: “Những tiền vệ như Roberto Donadoni không thường xuyên ghi bàn. Vậy làm sao anh có thể thu hút sự chú ý của khán giả Mỹ? Chỉ một bộ phận nhỏ người hâm mộ và các cổ động viên dưới 30 tuổi có lẽ thích hai ‘quả tên lửa’ nằm dưới bàn chân và những cú đá phạt trực tiếp như nã đại bác sát sạt khung thành của anh ấy.”
 

Thật vậy, Donadoni trở thành một cầu thủ rất được người hâm mộ yêu mến nhưng không bao giờ là một ngôi sao nổi tiếng tại Hoa Kỳ. Những người am hiểu về bóng đá ở đất nước này sẽ nhận ra tiền vệ người Italia, tuy nhiên ở đó bóng chày vẫn là một môn thể thao phổ biến hơn và cổ động viên bóng chày thì chắc chắn là không biết đến ông.

Nhưng Donadoni đã toả sáng đến nỗi ông được gọi trở lại đội tuyển Italia trước thềm Euro 1996. Sau 2 mùa giải ở New York, ông quay về khoác áo AC Milan cho đến tận năm 1999. Ông kết thúc sự nghiệp như nhiều cầu thủ có tuổi khác bằng việc chuyển tới Trung Đông thi đấu cho Al-Ittihad của Saudi Arabia và giúp đội bóng này vô địch quốc gia ở mùa giải 1999/2000.
 

Tuy nhiên, sự nghiệp huấn luyện của Donadoni sau khi chia tay đời cầu thủ lại khá lận đận. Ông đã dẫn dắt tổng cộng 9 đội bóng kể từ năm 2001 sau khoảng thời gian ở Lecco - một đội bóng nghiệp dư. Sau đó, ông lần lượt trở thành huấn luyện viên của Livorno (2002-2003), Genoa (2003), Livorno (2004-06), đội tuyển Italia (2006-2008), Napoli (2009), Cagliari (2010-2011) và Parma (2012-2015). Quãng thời gian dẫn dắt Parma khép lại khi câu lạc bộ tuyên bố phá sản sau mùa giải 2014/2015.
 

Ở đội tuyển Italia, Donadoni bị sa thải sau thất bại ở vòng tứ kết Euro 2008 của Azzurri sau loạt sút luân lưu trước các nhà vô địch năm đó - đội tuyển Tây Ban Nha. Ông đã từ chối ra đi sau khi đội tuyển phải xách vali về nước vì đã ký vào bản hợp đồng gia hạn ngay trước thềm giải đấu. “Tôi đã làm những gì mà một huấn luyện viên phải làm… Thành thực mà nói, tôi thực sự không biết việc ra đi là như thế nào”, Donadoni trả lời phóng viên trong cuộc họp báo sau trận đấu ở Vienna.

Tuy nhiên, Liên đoàn bóng đá Italia đã đưa ra quyết định bằng việc sử dụng một điều khoản trong hợp đồng của Donadoni, theo đó, huấn luyện viên sẽ bị sa thải nếu đội tuyển không lọt vào ít nhất là vòng bán kết. Nhà cầm quân này kết thúc quãng thời gian dẫn dắt Azzurri với thành tích 13 chiến thắng, 5 hoà và 5 thua. Tuy nhiên, việc ông bị sa thải không phải điều quá bất ngờ. Chiến thuật mà ông sử dụng mà đặc biệt là sơ đồ 4-3-3 đã bị các chuyên gia và người hâm mộ thời điểm đó “soi” rất kỹ. Thất bại 0-3 trước Hà Lan trong trận mở màn Euro 2008 gần như là kết quả tệ nhất mà đội bóng phải nhận trong gần 3 thập kỷ. 
 

Thời điểm hiện tại, Donadoni đã làm việc ở Bologna đến mùa giải thứ ba. Trước đó ông đưa đội bóng cán đích ở vị trí 14 mùa 2015/2016 (sau khi họ thăng hạng từ Serie B năm 2015 và sa thải huấn luyện viên Delio Rossi cuối tháng 10/2015) và vị trí 15 sau khi mùa 2016/2017 kết thúc. Mùa giải trước, Bologna đã kết thúc với vị trí gần khu vực cầm đèn đỏ dù đội bóng này dường như chưa bao giờ thực sự có nguy cơ xuống hạng. 
 

Mặc dù đã đạt được một vài thành tựu, tuy nhiên giới mộ điệu cho rằng đây có thể sẽ là mùa giải cuối cùng Donadoni dẫn dắt Bologna. Những ông chủ của đội bóng mà trong đó nổi bật là doanh nhân người Canada Joey Saputo có thể sẽ quyết định đưa câu lạc bộ vùng Emilia-Romagna đi theo một hướng khác trong mùa hè tới. Nếu điều đó xảy ra, Roberto Donadoni sẽ lại tiếp tục ra đi và tới những đội bóng khác một cách không kèn không trống giống như suốt sự nghiệp cầu thủ của mình. Nhưng dù thế nào đi chăng nữa, cựu tiền vệ tài hoa ấy chắc chắn đã khẳng định được bản thân mình bởi sự dễ mến, kiến thức bóng đá uyên thâm và niềm đam mê bất tận dành cho calcio.