Johan Cruyff và tầm nhìn vượt thời đại

Barcelona dường như khiến bóng đá thật đơn giản bằng cách làm chủ sự phức tạp. Lối chơi ấy luôn cuốn hút, rất nhiều cổ động viên cũng đã đưa ra kết luận rằng cách chơi bóng của họ (đặc biệt là dưới thời Pep Guardiola) cực kì giản đơn. Tuy nhiên trong suy nghĩ cũng như theo kinh nghiệm theo dõi Barcelona, tôi không thể nào hiểu được tại sao mọi người lại có thể đi đến kết luận cụ thể như vậy.

Họ là đội bóng đã thực hiện cuộc cách mạng trong bóng đá hiện đại (kể từ khi tôi bắt đầu xem thể thao) và phá tan đi ranh giới của những gì được coi là chuẩn mực truyền thống. Chắc chắn họ không chơi một thứ bóng đá đơn giản như mọi người nghĩ. Vậy rốt cuộc làm thế nào gã khổng lồ xứ Catalan có thể gặt hái được rất nhiều danh hiệu nhờ một lối chơi tưởng chừng như dễ dàng đến vậy? Có lẽ còn nhiều thứ chúng ta không được trông thấy. Và Người mà về cơ bản có thể trả lời câu hỏi này là một huyền thoại của Barcelona, hay đúng hơn là huyền thoại bóng đá: Johan Cruyff. 
 

Pelé và Maradona, có thể hai con người ấy là cầu thủ giỏi hơn Cruyff nhưng chắc chắn chính Cruyff mới có tác động lớn hơn tới môn thể thao vua. Tại Barcelona nơi ông từng là cầu thủ và huấn luyện viên không ai giỏi hơn ông, nhưng quan trọng hơn đó là cuộc cách mạng về triết lý và tổ chức do Cruyff khởi xướng. Ý tưởng quan trọng nhất mà ông đã giới thiệu đó là khái niệm bóng đá định hướng – kiểm soát bóng khi có và giành lại một cách nhanh nhất khi mất. Đó là sự “tiến hóa” từ những ý tưởng ban đầu của Rinus Michel trong những năm đầu thập niên 70 khi Cruyff thi đấu dưới sự huấn luyện của HLV huyền thoại người Hà Lan.
 

Cruyff thường nói về sự đơn giản. Với ông, chơi bóng với những đường chuyền “thừa thãi” là điều không thể chấp nhận, tất cả cũng chỉ để đạt được một thứ: Sự đơn giản. Cruyff đã từng chỉ trích một bàn thắng mà mình ghi được vì cho rằng đáng lẽ nó phải đến sớm hơn trong trận đấu ấy. Thêm những đường chuyền thừa là không cần thiết và có thể dẫn tới việc tăng thêm cơ hội cho những sai lầm xảy ra. Sự đơn giản làm tăng thêm khả năng và tính hiệu quả.
 

Đến đây, hãy suy nghĩ về Arsenal trong thập kỉ vừa qua và xem có bao nhiêu lần họ quá cầu kì với một cơ hội ghi bàn. Theo huyền thoại người Hà Lan, một đội bóng cần tung một cú sút trúng mục tiêu sớm nhất có thể để tăng cơ hội ghi bàn. Với Cruyff, một bàn thắng hoàn hảo là bàn thắng được ghi với ít cú dứt điểm nhất, từ đó sẽ không có những rủi ro không cần thiết và đạt được hiệu quả tối đa.

“Để chơi tốt, bạn cần những cầu thủ giỏi nhưng những cầu thủ giỏi lại thường xuyên rườm rà đến mức thiếu hiệu quả. Anh ta luôn muốn làm những thứ đẹp đẽ hơn cần thiết” – Johan Cruyff
 

Vậy thứ bóng đá của Barca là gì? Là hằng số. Khán giả là biến số. Điều này giải thích tại sao thật khó để đánh giá một cách rạch ròi sự phức tạp trong phong cách chơi bóng của Barca. Đối với nhiều người nó là một mạng lưới phức tạp của những sự di chuyển và phản ứng theo chuỗi – một kiểu hệ thống bóng đá mà phụ thuộc vào từng hệ thống con để vận hành lối chơi của toàn đội. Lại có những ý kiến cho rằng phong cách chơi bóng của họ không có gì cụ thể và chiến thuật cùng các chi tiết đã được cường điệu hóa. Tuy nhiên, đó chính là cái hay của các cầu thủ với cách họ chuyền bóng tới đồng đội đứng gần đó thật đơn giản cho đến khi có người tận dụng được cơ hội từ lỗi phòng ngự của đối phương.

 

Về cơ bản, quan điểm của mọi người về những thứ tạo nên một trận đấu mang tính giải trí phụ thuộc vào ba yếu tố: kiến thức, lí do để xem và những điều trông chờ vào trận đấu đó. Tôi tin ba điều này cũng định hình trong bạn quan điểm về sự đơn giản trong lối chơi của Barca. Nói một cách khác, triết lý cá nhân được định hình theo cách bạn nhìn cuộc đời, không chỉ là bóng đá.

Bạn không cần phải là một huấn luyện viên để có một triết lý; triết lý của bạn chỉ đơn giản là tổng hợp những suy nghĩ và kinh nghiệm bản thân trong quá khứ. Điều này sẽ dẫn tới một số cách lý giải về vấn đề liệu bóng đá của Barca phức tạp hay đơn giản. 
 

Khi Cruyff nói về bóng đá, ông thường nói tới tính giải trí mà môn thể thao ấy mang lại, rằng nó còn giá trị hơn cả một chiến thắng. Ông tin trong một cách chơi nào đó, chúng ta có quyền đặt nụ cười trên môi của mọi người như ông miêu tả. Chính vì thế ông tin vào triết lý của mình về một lối chơi đẹp mắt.
 

“Tốt hơn hết là hãy có cách nhìn của riêng mình hơn là sử dụng cách nhìn của người khác” – Johan Cruyff
 

Ông thà thua trong một trận đấu đẹp còn hơn là thắng với một thứ bóng đá xấu xí. Ông nói trận chung kết World Cup 1974 với Tây Đức, chính thất bại đã làm cho Hà Lan nổi tiếng hơn. Thất bại lúc này còn hơn cả chiến thắng vì nó để lại một di sản dài lâu, nó nói lên được những suy nghĩ của Cruyff – một người có lý tưởng và lãng mạn. Có lẽ vì vậy, phần nào khó giải thích tại sao Cruyff thường nói chuyện khá thực dụng.
 

Trong một video trên truyền hình, cố huyền thoại Hà Lan nói rằng không bao giờ thích chơi với hai người ở hàng tiền vệ vì họ có thể bị đặt vào tình thế nguy hiểm một cách quá dễ dàng. Thay vào đó, ông thường chơi với ba người. Ông giải thích:
 

“Khả năng phòng thủ của chúng tôi cao hơn mọi người nghĩ”
 

Sau này khi đã thừa nhận chủ nghĩa thực dụng, ông phát biểu một câu nổi tiếng:

“Nếu không thể chiến thắng, chắc chắn bạn sẽ thất bại.”
 

Bằng chứng này mâu thuẫn với một nhận định đã thành khuôn mẫu rằng Cruyff là vị “linh mục” sau chót của Tiki Taka và Bóng đá tổng lực, một nhận định làm vừa lòng nhiều người. Cựu huấn luyện viên trưởng của Ajax và Barca rõ ràng không thích thất bại nhưng sẽ không bao giờ chấp nhận một thứ bóng đá xấu xí và thô ráp. Sự đối lập trong tâm lý này được thể hiện trên sân.
 

Khái niệm đơn giản là hình thái cao nhất của bóng đá để thể hiện tất cả những gì tốt nhất – tất nhiên, điều đó có ý nghĩa trên một chừng mực nào đó và đặt vào thực tế lại là những câu chuyện khác nhau. Stoke City dưới thời Tony Pulis đá rất đơn giản vì họ không xây dựng lực lượng từ tuyến trẻ.

So với hầu hết đội bóng ở Champions League, họ chơi thứ bóng đá trực diện nhất vì các đặc tính và thể chất của mình. Nhìn chung, có thể nói rằng Stoke đá đơn giản. Ở chiều ngược lại, Barcelona có một phong cách đối lập với Stoke – đội bóng triển khai rất chậm từ dưới lên trên. Nó bao gồm rất nhiều đường chuyền và kèm theo đó là cả sự kiên nhẫn. Vậy phải chăng Barca chơi bóng không đủ đơn giản?
 

Lấy ví dụ trận Clásico ở Bernabéu cách đây vài năm. Trong một thời điểm của trận đấu, Lionel Messi và Andrés Iniesta thực hiện nhiều đường chuyền với nhau mà không có bất kì áp lực nào từ hàng tiền vệ Real Madrid. Nó khiến họ không có khoảng trống và chẳng có gì – không triển khai được bóng và mục tiêu không hoàn thành. Đó là hình ảnh tiêu biểu cho việc quá mải mê và quá thừa thãi với những đường chuyền. Bạn thấy đấy, chúng ta có thể chuyền bóng cả ngày!
 

Nó giống như các sheikh Ả Rập sống trong những căn biệt thự khổng lồ của mình vậy, sống trong đó để phô trương thanh thế và uy tín nhưng lại không mang tính thiết thực. Phải chăng Barca cũng đã từng là một dạng giống các sheikh Ả Rập? Tiki taka có vẻ như đã phát triển nhanh hơn mục tiêu ban đầu của nó – kiểm soát trận đấu bằng cách sử dụng thể lực một cách tối thiểu? Có vẻ như câu lạc bộ đã trở nên quá bảo thủ trong cách chơi đến nỗi những đường chuyền đã không còn chỉ là phương tiện để giành chiến thắng trong các trận đấu. Thay vì trở thành thứ để giữ bóng, trong trường hợp này kiểm soát không còn là cách để kết thúc nữa. Lúc đó, tiki taka không còn hữu dụng với Cruyff. 
 

Có lẽ đó là lý do tại sao Tata Martino từng rất quyết tâm thay đổi cách chơi bóng của Blaugrana dưới thời Guardiola.
 

“Chơi bóng rất đơn giản nhưng để chơi thứ bóng đá đơn giản lại là điều khó nhất” – Johan Cruyff 
 

Tuy nhiên hệ thống là một chuyện, các cầu thủ - những người vận hành hệ thống đó – có làm sai hay không lại là chuyện khác. 4-3-3 là một sơ đồ được thiết kế để đưa tối đa những sự lựa chọn cho bất kì cầu thủ nào đang kiểm soát bóng. Điều này để nói với các cầu thủ là khi có bóng hãy chuyền nó cho đồng đội đứng gần nhất và sau đó di chuyển để nhận lại. Giữ sự đơn giản, chuyền và di chuyển, chuyền và di chuyển. Nó phản ánh cách chơi của Liverpool trong thập kỉ 70 và 80.
 

Về lý thuyết, 4-3-3 tối ưu hóa không gian của các cầu thủ để giúp họ theo đuổi triết lý bóng ngắn. Trong thực tế, các cầu thủ đội bóng chủ sân Camp Nou đã trở thành bậc thầy của cách chơi này sau nhiều năm lĩnh hội ở đội trẻ. Theo thời gian, chỉ đơn thuần chuyền bóng để tạo cơ hội ghi bàn đã trở nên vô nghĩa. Nó quá dễ. Nếu có bóng, tại sao chúng ta phải nhả nó ra dễ dàng như vậy?

Khái niệm chuyền bóng bắt đầu như một ý tưởng để ghi bàn nhưng kể từ đó nó trở thành lý thuyết tổng thể của bóng đá: tấn công, phòng ngự và kiểm soát. Nguyên nhân của sự biến đổi này là do tài năng của thế hệ cầu thủ đương thời. Không có đội nào “giỏi chơi Rondo” [Bản nhạc ngắn trong đó chủ đề chính trở đi trở lại nhiều lần] như Barcelona. Không đội bóng nào có cầu thủ xuất sắc nhất thế giới bốn lần trong khoảng sáu năm qua.
 

Làm thế nào một triết lý đơn giản có thể được giải thích khi sự đơn giản là kẻ thù của những ý nghĩ  khác thường? Kĩ năng của Messi quá cao siêu với một lối chơi ngớ ngẩn và Xavi, Iniesta, Sergio Busquets cũng vậy - họ quá thông minh. Thực tế cho thấy một hệ thống cực kì đơn giản là nền tảng cho phép sự phức tạp được thêm vào.
 

Những điều đó bắt đầu với những cách chơi đơn giản khác và ngày càng phát triển. Ngày nay nó trở thành triết lý của hầu như toàn bộ các câu lạc bộ. Ai có thể nghĩ rằng sự xuất hiện của Cruyff tại Barcelona khi còn là cầu thủ đã đánh dấu cho sự khởi đầu của một điều quá đặc biệt và lâu dài? Nhiều năm sau, người đàn ông đó đã đưa cái nhìn sâu sắc của mình vào đội bóng ấy.

Lý do tại sao Cruyff có ảnh hưởng sâu sắc và nổi tiếng như vậy trong một môn thể thao mà ông đã đóng những vai trò khác nhau. Ông đem cho thế giới những điều mới mẻ và độc đáo. Bất kể ý kiến của bạn về cách chơi bóng hiện tại là như thế nào thì không thể phủ nhận rằng ông đã để lại một di sản cho bóng đá hiện đại không giống bất kì điều gì khác.