Jari Litmanen: Ông vua vĩ đại của xứ Ngàn Hồ

Phần Lan, đất nước của ngàn hồ, một quốc gia xã hội chủ nghĩa không tưởng. Đó là một quốc gia thưa thớt dân cư. Một nhà nước bình đẳng được cho là có chất lượng cuộc sống cao nhất thế giới. Ở Phần Lan, khung thành của họ là 6x6, không phải 8x8 và ngôi sao là các cầu thủ khúc côn cầu và các vận động viên Olympic mùa đông.

Tuy nhiên, việc Jari Litmanen nổi lên là một điều khác biệt so với các đồng nghiệp của mình. Đây không phải là câu chuyện về một đứa trẻ hư trở nên ngoan ngoãn hay vươn lên nhờ nỗ lực vượt bậc của bản thân. Bóng đá nằm trong cấu trúc gen của anh; sự nghiệp của anh đã được quyết định từ trước. Đơn giản, bởi đó là sự nghiệp của gia đình.

---
 

Cha anh - ông Olavi - là tuyển thủ Phần Lan và dành trọn sự nghiệp chỉ để gắn bó với FC Lahti. Mẹ anh cũng vậy, là một cầu thủ bóng đá thi đấu cho cả đội tuyển quốc gia và FC Lahti.
 

Tiếp bước cha mẹ mình, anh bắt đầu chơi cho Lahti năm sáu tuổi. Sau 10 năm ở các đội trẻ, cuối cùng anh cũng có trận đấu chuyên nghiệp đầu tiên sau một quãng thời gian dài đợi chờ đội bóng quê hương mình ở tuổi 16.
 

Anh ở FC Lahti cho tới năm 1990, nơi bản năng săn bàn của “Litti” [Biệt danh của Litmanen] bắt đầu nở rộ. Anh rình rập như một cái bóng ở rìa vòng cấm địa, chờ đợi giây phút sơ hở và lơi lỏng của đối phương rồi ghi bàn.
 

Trong khi đó ở MYPA, Jari vào đến trận chung kết Cúp Quốc gia Phần Lan (và cũng sẽ là cơ hội duy nhất để giành cúp bạc trong suốt quãng thời gian của anh ở quê hương). Đối thủ của họ là FF Jaro ở sân vận động Helsinki Olympic. Litmanen vui sướng vì ghi bàn trong một trận đấu có thể xem là lớn nhất trong sự nghiệp của anh tính đến thời điểm đó, giúp đội bóng của mình giành chiến thắng 2-0. Tuy nhiên điều quan trọng hơn, cầu thủ người Phần Lan đã thu hút được sự chú ý của một tuyển trách viên tới từ Ajax, thứ mở ra mối quan hệ sau đó kéo dài gần một thập kỷ.
 

Louis van Gaal và Litmanen sẽ cùng nhau bước đi trên con đường đến sự vĩ đại của Ajax. Mối quan hệ giữa ông thầy khó hiểu người Hà Lan và cậu học trò Phần Lan có phần khắc kỷ không tự nhiên hình thành nhưng quả thực đó là điều rất cần thiết.
 

Sau khi gia nhập gã khổng lồ Amsterdam, những ngày đầu tiên Jari không thể nào thích nghi với môi trường mới. Cuộc sống của chàng trai 21 tuổi đang nỗ lực tìm kiếm con đường khẳng định bản thân với người hâm mộ thế giới gặp rất nhiều khó khăn. Tuy nhiên, khi bạn chuyển từ khu công nghiệp Kouvola đến một trong những thành phố tráng lệ nhất châu Âu thì rõ ràng bạn cần có thời gian để hòa nhập.

Năm đầu tiên ở Ajax, vị trí thi đấu của cầu thủ trẻ người Phần Lan chủ yếu là đóng vai sự lựa chọn số hai ở vị trí mà anh ưa thích - vị trí số 10, thi đấu ngay phía sau tiền đạo - đã bị Dennis Bergkamp chiếm lấy.
 

Van Gaal phần nào đó không mấy ấn tượng với cậu tân binh của mình, sự khiêm tốn của Litmanen khiến “Tulip thép” hiểu nhầm cậu học trò của mình quá rụt rè. Thậm chí rất nhiều người cho rằng anh đã bị “ngợp” trước tầm vóc của Ajax.
 

Bước ngoặt cuối cùng cũng đến nhưng không phải từ huấn luyện viên trưởng mà là chuyên gia vật lý trị liệu của câu lạc bộ. Ông tin rằng Jari có thể thay thế Bergkamp sau khi cầu thủ người Hà Lan dính chấn thương. Cuối cùng tương lai của Bergkamp cũng sẽ được định đoạt đó là rời Amsterdam đến Milan. Và đấy chính là thời điểm câu lạc bộ cần một sự khỏa lấp cho vị trí mà Bergkamp để lại.
 

Đội bóng của Van Gaal lựa chọn phong cách thực dụng - một điều bị chỉ trích rất nhiều. Jari Litmanen chính là nhân tố quan trọng trong triết lý này. Họ mạnh hơn hẳn các đội bóng khác và không có chỗ cho những người vô tổ chức. Mỗi cầu thủ có nhiệm vụ của mình và tất cả phải hy sinh vì tập thể.
 

Số 10 của Ajax là một vị trí đặc biệt, cầu thủ đó sẽ phải là người đầu tiên đóng góp vào mặt trận phòng ngự khi pressing lên hàng hậu vệ và tiền vệ của đối phương. Kormelink và Seeverens - hai cây viết về bóng đá Hà Lan - tin rằng Litmanen “phải là một ‘tấm gương’ trong việc đuổi theo đối thủ”. Điều này cũng có nghĩa là ban đầu, khả năng của Jari có phần vẫn bị gò bó bởi nhiệm vụ phòng ngự.

---
 

Mùa giải thứ hai chứng kiến anh phát triển trở thành “kẻ hủy diệt” của giải đấu. Anh thay thế xuất sắc Bergkamp và thậm chí còn nhiều hơn thế, ghi 26 bàn - bằng đúng tổng số pha lập công của cầu thủ người Hà Lan trong mùa giải trước - và tạo ra vô số cơ hội cho các đồng đội. Litmanen là hình mẫu điển hình cho câu nói nổi tiếng của Johan Cruyff rằng trong bóng đá, mọi bất lợi đều có lợi thế của riêng nó. Anh không sở hữu một tốc độ chóng mặt hay sự mạnh mẽ nhưng bù lại bản năng và sự tự tin đã dẫn dắt đôi chân thăng hoa. 
 

Ajax Amsterdam dường như nhảy múa trên nhịp điệu của các học trò Van Gaal và không hề dừng lại trong vòng hai năm sau. Những cốc bia trở nên ngọt hơn và bầu không khí thoáng đãng hơn khi Ajax thống trị thế giới. Đó là trường hợp hiếm hoi mà một đội bóng và thành phố của đội bóng ấy có mối liên kết không thể nào giải thích được. Sau tất cả, đây là một ngũ trẻ trung năng động với cốt lõi là một huấn luyện viên trẻ người Hà Lan.
 

Vô địch quốc gia với một phong cách mạnh mẽ, ghi 106 bàn, Ajax đã bất bại trong suốt toàn bộ mùa giải. Đội bóng tiếp tục thăng hoa, bất bại tại vòng bảng Champions League 1994/1995, chiến thắng AC Milan xuất sắc của Fabio Capello, AEK Athens và Salzburg. Họ như dạo chơi trong suốt giải đấu, vùi dập Bayern Munich 5-2 ở hai lượt trận bán kết trong đó có hai pha lập công của Litmanen.
 

Ngày 24/5/1995, thành Viên rạo rực khi Ajax gặp Milan ở trận đấu cuối cùng của giải đấu. Milan đã là một cái tên quen thuộc ở các trận chung kết và đây là trận chung kết thứ ba sau nhiều năm. Ajax thì là một đội bóng trẻ trung, những người đến không phải để chơi bóng mà là giành chiến thắng. Sân vận động cuồng nhiệt, rất nhiều cổ động viên đặt kì vọng vào trận đấu còn một số khác thì dường như đã chìm vào cơn mê sảng.
 

Litmanen gặp khó khăn trong suốt cả trận khi Marcel Desailly theo anh như hình với bóng để rồi bị thay ra ở phút 70. Anh không để lại dấu ấn trong trận chung kết như đã từng làm ở vòng bảng tuy nhiên thời gian dường như trôi chậm lại và Patrick Kluivert đã vung nhát kiếm quyết định để đem về chiến thắng. Không còn điều gì thực sự quan trọng hơn nữa.
 

Jari trở thành cầu thủ Phần Lan đầu tiên được nâng cao chiếc cúp bạc Champions League. Ở thời điểm đó anh đã đưa đội bóng băng băng tiến về phía trước nhờ kĩ năng cùng sự bền bỉ của mình và thành tích chân sút số một của đội bóng ở giải đấu là một ví dụ điển hình. Anh kết thúc mùa giải với 27 bàn thắng trên mọi đấu trường, một chức vô địch Champions League, một danh hiệu Eredivisie và Siêu cúp Hà Lan. Điều này sẽ không bao giờ còn lặp lại nữa.
 

Thành công của Litmanen cũng như Ajax được tiếp tục trong mùa 1995/1996. Sự chệch choạc không được phép tồn tại, Van Gaal không cho phép bất kì hành động thiếu chuyên nghiệp nào. Phong độ của Litmanen tạo cảm hứng đặc biệt, anh trở thành một trong những tiền vệ kiến thiết hàng đầu. Một chân sút bền bỉ và nhanh nhẹn với nhãn quan tuyệt vời. Anh là một số 10 hoàn hảo. Điều quan trọng hơn, danh tiếng ở Ajax của anh ngày càng tăng lên và các cổ động viên đã gọi cầu thủ người Phần Lan là “Merlin” nhờ khả năng vượt qua những cú tắc bóng không thể lẫn đi đâu được.

---
 

Mùa giải sau diễn ra giống như mùa trước: Ajax vô địch quốc gia và lọt vào chung kết Champions League. Tuy nhiên lần này, may mắn đã không đứng về phía đội bóng của Jari. Đối thủ của họ tiếp tục là một câu lạc bộ Italia nhưng họ không thể làm đảo lộn các tỉ lệ cá cược. Ajax thất bại trên chấm phạt đền trước Juventus của Marcello Lippi.
 

Giải đấu khép lại bằng danh hiệu vua phá lưới cho Litmanen với chín bàn thắng bao gồm một pha lập công trong trận chung kết. Trong khi đó, như một sự an ủi, anh cũng đứng thứ ba trong cuộc bầu chọn Quả bóng vàng. Đây có thể xem như là đỉnh cao trong những danh hiệu cá nhân mà anh có được.
 

Nhưng đáng buồn, tiền vệ người Phần Lan đi lên nhanh bao nhiêu thì cũng sa sút nhanh bấy nhiêu. Anh mất nhiều năm để xây dựng danh tiếng nhưng chỉ cần vài tháng để phá bỏ nó. Năm 1999, Jari không còn là nhân tố then chốt của Ajax; cơ thể anh bắt đầu trì trệ do sự căng thẳng phải trải qua qua từng trận đấu. Năm 2000, tờ The Observer tỏ ra khá gay gắt khi viết rằng Jari “đang đi theo con đường của Đức Giáo hoàng, chỉ xuất hiện một vài lần và qua mỗi lần như vậy lại tỏ rõ sự yếu đuối hơn”. Bất cứ khi nào Litmanen có cơ hội xuất hiện trên sân, anh hiếm khi hoàn thành vai trò trong đội bóng - đơn giản là cơ thể không cho phép anh thi đấu.
 

Louis van Gaal - sau khi tiếp bước dòng chảy Hà Lan đến Barcelona - đã cố gắng tái lập lại lịch sử, tạo ra một Ajax nữa trong lòng đội bóng mới (bao gồm Litmanen). Tuy nhiên ông đã không thể thực hiện được điều này và thất bại trong việc vươn tới đỉnh cao mà nhiều người mong đợi.

---
 

Kết quả là một cuộc đào thải ở xứ Catalan đã diễn ra và bảy trong số những người phải ra đi là những chàng trai trong thế hệ Ajax 1995 của Van Gaal. Đất nước Tây Ban Nha không dành cho Litmanen và danh tiếng của anh bị ảnh hưởng từ mọi góc độ khi anh bắt đầu trở thành một người bị cô lập. Hình ảnh một “đứa trẻ bơ vơ” từng đến Ajax đã trở lại. Vấn nạn chấn thương rất ảnh hưởng tới một cầu thủ, chúng khiến họ nghi ngờ bản thân mình. Và khi bạn không thể tin tưởng vào cơ thể mình thì điều gì còn có thể khiến bạn đặt niềm tin đây?

Quãng thời gian ở Barcelona cũng từng chứng kiến huấn luyện viên Van Gaal chỉ mặt anh trên báo chí. Một Litmanen dũng mãnh ngày nào thì nay dường như đang lẩn tránh thực tại: “Các cầu thủ chẳng là gì, đội bóng mới là tất cả. Tôi đánh giá cao tính cách của một cầu thủ hơn là khả năng của anh ta trên sân và đặc biệt là liệu anh ta có sẵn sàng để cống hiến tất cả mọi thứ hay không”.
 

Việc Van Gaal bị sa thải đã dẫn tới việc Jari bị gạt ra khỏi kế hoạch tại Catalan và huấn luyện viên Lorenzo Serra Ferrer đã cho phép tuyển thủ Phần Lan rời đội bóng theo dạng chuyển nhượng tự do đến Liverpool. Chuyến phiêu lưu đến Merseyside sau đó sẽ kết thúc không trọn vẹn cho một thiên tài vật lộn đi tìm lại khả năng thực sự của mình. Anh ca tụng tình yêu của mình với Liverpool và muốn mặc chiếc áo số 7 đầy tính biểu tượng. Tuy nhiên, Vladimír Šmicer đã có nó và anh đành nhận số áo 37.
 

Chấn thương liên miên là những gì diễn ra với Litmanen tại Liverpool, điểm xuyết trong đó một vài bàn thắng đáng chú ý như một tia sáng lẻ loi trong một giai đoạn khó khăn. Đó là khoảng thời gian vô cùng thất vọng của Jari khi Gérard Houllier đã mang anh về và ca ngợi là “cầu thủ đẳng cấp thế giới” đã đến Melwood.

Và một lần nữa thể lực lại là vấn đề của cựu cầu thủ Ajax. Houllier nói rằng anh không thể nào đá trọn vẹn 90 phút và đã bỏ lỡ đến ba trận chung kết trong mùa giải đó vì chấn thương. Tuy nhiên, anh cũng tạo được một vài ảnh hưởng ở vùng Merseyside. Cầu thủ lúc đó 16 tuổi, Wayne Rooney, đã tiếp xúc và sau này thừa nhận ngôi sao tấn công Phần Lan là cầu thủ anh thích xem nhất. 
 

“Làm thế nào anh ấy có thể tạo ra không gian cho bản thân mình” - Rooney tự hỏi.
 

Sau đó, anh trở lại Ajax và về quê hương Phần Lan nơi mọi người gọi đó là “cuộc trở về của nhà vua”. Có một sự thật trớ trêu là một cầu thủ từng phải vật lộn để vượt qua những chấn thương trong suốt những năm tháng đỉnh cao của mình lại giải nghệ cấp câu lạc bộ ở tuổi 40 và có 137 trận cho đội tuyển quốc gia để trở thành cầu thủ Phần Lan xuất sắc nhất mọi thời đại một cách không có gì phải bàn cãi.

---
 

Paul Simpson của FourFourTwo từng viết về sự nghiệp của Jari Litmanen là “không tương xứng với tài năng của mình” - và anh thì không thể làm nó trở nên tốt hơn. Dù sa sút quá nhanh nhưng anh vẫn là một cầu thủ tài năng, một trái tim dũng mãnh được làm từ thủy tinh, một cầu thủ thực sự xuất sắc của thế giới bóng đá. Nói một cách đơn giản, tài năng của anh là không có gì phải nghi ngờ.
 

Anh là một mẫu cầu thủ kiến thiết rất đặc biệt, một người hoàn toàn trái ngược với những lý thuyết và triết lý của Johan Cruyff. Anh không thi đấu theo phong cách của một “nghệ sĩ” - Jari hiện thân cho sự tương phản của nghệ thuật hiện đại - mà rất năng nổ và tỏa sáng rực rỡ. Anh bình thường như bao người.
 

Dấu ấn mà anh tạo ra ở đất nước mình là vô cùng to lớn. Ở một quốc gia mà khúc côn cầu trên băng là số một, anh đã truyền cảm hứng để các cầu thủ rời khỏi đài nguyên lạnh giá đến những sân bóng đá xanh cỏ. Ở quê hương Lahti, người ta dựng một bức tượng về anh - Kuningas (Vua Jari).
 

Chúng ta đong đếm sự vĩ đại như thế nào? Một cái tủ đựng đầy cúp? Có thể. Tôi thì sẽ lập luận rằng sự vĩ đại là ảnh hưởng mà bạn tạo ra với người khác và khả năng dùng sự nghiệp của mình để truyền cảm hứng cho mọi người theo cách của riêng mình. Và Jari Litmanen có phải là một cầu thủ vĩ đại hay không có lẽ phụ thuộc vào góc nhìn và định nghĩa của bạn về sự vĩ đại.
 

Lược dịch từ bài viết gốc Where does the world-class talent of Jari Litmanen rank? trên These Football Times

CG (TTVN)