Branko Zebec: Cuộc đời bi kịch của thiên tài kiến tạo nền móng Bayern

Branko Zebec xứng đáng được nhớ tới như một trong những huấn luyện viên vĩ đại nhất trong thời đại của mình, nhưng tên của ông hầu như chẳng mấy khi được nhắc tới.

Chiến thuật bóng đá của ông thật phi thường nhưng câu chuyện cuộc đời thì bi kịch đến cùng cực. Zebec đưa Bayern Munich đến chức vô địch Bundesliga đầu tiên năm 1969, rồi lặp lại chiến tích đó với Hamburg trong sự sửng sốt của chính những người trong cuộc.

Ông có ảnh hưởng đến sự nghiệp của siêu sao, và Paul Breitner – một trong bốn cầu thủ từng ghi bàn ở hai trận chung kết World Cup – khẳng định ông là HLV giỏi nhất từng làm việc chung.

Zebec cứng rắn và phức tạp, tự nhận mình là kẻ độc tài, nhưng phải khổ sở đối phó với những vấn đề cá nhân. Ông bị chế giễu vì ngủ gục trên băng ghế kỹ thuật, say xỉn bước vào buổi họp báo và những câu nói kỳ quặc khó hiểu. Nhưng không hề quá lời, Zebec có đóng góp rất lớn trong việc đưa Bayern trở thành một thế lực lớn ở châu Âu, dù cho sự nghiệp của ông, không kéo dài lâu vì chứng nghiện rượu.

Hãy nhớ về Zebec bằng sự trân trọng những mặt tích cực của ông ấy. Như thủ môn huyền thoại Sepp Maier:

“Khi Bayern giành cú đúp danh hiệu quốc nội 1969, đó là khởi nguồn của câu lạc bộ ngày nay. Zebec có đóng góp cực lớn. Ông đặt nền móng và góp phần quan trọng trong việc biến Bayern thành câu lạc bộ hàng đầu. Ông ấy là chiến thuật gia xuất sắc nhất”.

Chiến thắng kép mùa 1968-1969 thật sự bất ngờ. Bayern không phải tên tuổi hùng mạnh ở thời điểm đó. Họ không được xem là ứng viên nghiêm túc của danh hiệu vô địch kể từ lần vô địch Đức đầu tiên năm 1932, kỷ nguyên tiền-Bundesliga. Sau khi chủ tịch Wilhelm Neudecker bổ nhiệm huấn luyện viên Croatia trẻ đầy triển vọng, mọi thứ đã thay đổi nhanh chóng.

Zebec, khi đó 39 tuổi, được người tiền nhiệm Zlatko Cajkowski tiến cử. Bộ đôi từng là những cầu thủ quan trọng của đội tuyển Nam Tư trong những năm 1950. Cajkowski kính nể sự lãnh đạo của người đội trưởng ở World Cup 1958.

Neudecker tin rằng cần phải có cá tính cực mạnh để biến Bayern thành đội bóng bách chiến bách thắng, nhưng sự quyết đoán của Zebec cũng khiến ông phải choáng váng.

Các thay đổi nhanh chóng diễn ra. Zebec áp dụng phong cách chuyền bóng đầy kiên nhẫn mà nhà báo kỳ cựu Raimund Hinko của Kicker mô tả là :”tiki-taka của thời đại trước”. Ông tìm thấy vị trí tốt nhất cho Hans-Georg Schwarzenberg, biến hậu vệ trái này trở thành trung vệ xuất sắc nhất thế giới. Franz Beckenbauer cũng trưởng thành dưới sự huấn luyện của Zebec.

Đối với Zebec, phòng ngự quan trọng hơn tấn công. Và Bayern của ông là hiện thân cho sự thận trọng hiếm thấy trong một thời đại mà bóng đá vẫn còn rất cởi mở. Tuy nhiên, ông đã phát huy tối đa khả năng của Gerd Mueller, giúp tiền đạo này trở thành một cỗ máy ghi bàn khủng khiếp, 30 bàn sau 30 trận trong giai đoạn 1968-1969.

Sự pha trộn này làm tiền đề cho chức vô địch thuyết phục, khi mà Bayern hơn Aachen tới 8 điểm. Hinko nói: “Đó là một bất ngờ lớn. Họ đạt được thành công khi mà chỉ dùng 13 cầu thủ trong cả mùa giải”.

Thể lực là điều Zebec rất xem trọng, vì vậy các buổi tập của ông cũng nổi tiếng khắc nghiệt.

“Ông buộc cầu thủ của mình phải chạy rất lâu, thậm chí trong điều kiện tuyết đổ dày. Họ kiệt sức đến mức muốn ngất xỉu”, Hinko nói thêm. “Branko là người khó tính và ương bướng – một nhân vật có quyền uy tuyệt đối. Nhưng ông ấy cũng rất nhạy cảm và tử tế khi đối thoại. Ông sống nội tâm, có nụ cười nhạt và khiếu hài hước. Ông ấy thích rượu. Rượu, bia, cognac, vodka, rum…gì cũng được”.

Nhiều huấn luyện viên cũng uống rượu trong giai đoạn đó, cho nên vấn đề của Zebec không được nhìn nhận một cách rõ ràng. Mọi người đều xem đó là thú vui của ông.

Người ta gọi Zebec là Fernet-Branko, vì cái tên in sau lưng áo rất giống nhãn hiệu bánh kẹo nổi tiếng Fernet-Branca của Ý. Tuy nhiên, Zebec bị tiểu đường và sau khi trải qua một ca phẫu thuật tuyến tụy vào năm 1970, ông đã không còn được phép uống rượu. Chứng nghiện rượu của Zebec là một căn bệnh nguy hiểm nhưng chưa được coi trọng đúng mức.

“Chúng tôi luôn tôn trọng ông ấy, dù tỉnh táo hay say xỉn”, Breitner, người tái hợp Zebec tại Eintrach Breaunschweig năm 1977 cho biết. “Tôi may mắn làm việc với những người rất giỏi, bao gồm Miljan Miljanic và Udo Lattek, nhưng Zebec giỏi nhất”.

“Những người khác, như Beckenbauer và Mueller, cũng nói vậy thôi. Branko cứng rắn nhưng đúng mực và công bằng. Ông không phân biệt giữa ngôi sao lớn với cầu thủ trẻ. Ông ấy độc tài, nhưng là một nhà độc tài tốt”.

“Ông ấy rất khó đoán. Có ngày, hai buổi tập đã lên lịch nhưng đột nhiên ông ấy báo hủy. Chúng tôi chỉ biết ngồi uống cà phê. Ông ấy là độc nhất và tôi yêu những người khác biệt”.

“Vấn đề của ông ấy mọi người đều biết, và nó từ từ cũng xảy ra ở Bayern, nhưng việc của chúng tôi không phải là cố gắng và giúp đỡ ông ấy”.

Tuy nhiên, nó không phải nguyên nhân dẫn đến việc Zebec bị Bayern sa thải vào tháng ba năm 1970. Phong cách của ông quá độc đoán so với ý thích của câu lạc bộ. Ông ấy luôn khăng khăng phải tự đưa ra quyết định – và điều đó khiến cho cuộc sống của chủ tịch Neudecker và giám đốc Robert Schwan trở nên ngột ngạt.

Hành vi đó vẫn được chấp nhận miễn Bayern leo đến đỉnh cao nhưng ban lãnh đạo đã tận dụng cơ hội loại bỏ Zebec sau khi đội bóng chơi kém đi một chút trong mùa giải thứ hai. Borussia Moenchengladbach đã giành chức vô địch vô địch đầu tiên của họ trong niềm cảm hứng của thiên tài Guenter Netzer – một người đánh giá rất cao Zebec nhưng không có cơ hội làm việc cùng.

Tám năm sau, Netzer trở thành giám đốc thể thao tại Hamburg và quyết định quan trọng nhất của ông là bổ nhiêm Zebec làm huấn luyện viên hè năm 1978, khi đội bóng chìm trong khủng hoảng, rớt xuống vị trí thứ 10 vì thói vô tổ chức. Kevin Keegan, ngôi sao vừa chiêu mộ một năm trước từ Liverpool, muốn ra đi.

Zebec trải qua mấy năm không hề suôn sẻ ở Stuttgart và Hajduk Split, trước khi gia nhập Braunschweig năm 1974. Ở Hamburg, mọi thứ lặp lại như tại Bayern, tác động đến ngay lập tức. Đội bóng phương bắc giành chức vô địch Bundesliga đầu tiên trong mùa giải đầu tiên với Zebec. Kevin ghi 17 bàn và giành Quả Bóng Vàng các năm 1978, 1979.

Felix Magath, tiền đạo chủ lực trong thành công năm đó, nhớ lại giai đoạn khó khăn: “Không ai biết chúng tôi sẽ về đâu. Một số lo nghĩ chúng tôi không đủ sức trụ hạng. Ngay cả những người hâm mộ lạc quan nhất cũng không dám mơ về danh hiệu vô địch”.

“Zebec là lý do chính đứng sau thành công của chúng tôi. Chiến thắng là ưu tiên hàng đầu và ông ấy dạy chúng tôi cách để chiến thắng. Ông ấy thông minh tuyệt đỉnh, biến đội bóng trung bình trở thành một trong những cái tên đáng gờm châu Âu”.

Các buổi tập của Zebec vẫn diễn ra vô cùng khắc nghiệt. Jimmi Hartwig, đồng đội của Magath nhớ lại: “Sân tập của chúng tôi ở Ochsenzoll có kích thước bằng 4 lần sân bóng đá. Zebec bắt chúng tôi chạy 60 vòng khi trời đang nóng 35 độ C. Rất khó khăn để hoàn tất nhưng chúng tôi biết rằng thể lực giúp chúng tôi tiến bộ trong từng trận đấu. Ông ấy là người cương trực nhất tôi từng tiếp xúc. Mặc dù rất nghiêm túc nhưng ông ấy đối với tôi không khác gì người cha, luôn luôn lắng nghe. Branko là người hùng trong danh hiệu vô địch của chúng tôi”.

Trong mùa giải thứ hai ở Hamburg, suýt chút nữa Zebec dẫn dắt đội bóng dành danh hiệu C1 năm 1980. Nhà vô địch Đức chơi tốt hơn Nottingham Forest trong trận chung kết diễn ra ở Madrid nhưng đội bóng của Brian Clough đã ghi bàn từ sớm và giữ sạch lưới bất chấp nỗ lực của Hamburg.

Tờ báo Ý La Gazzetta dello Sport tóm tắt trận đấu một cách hài hước: “Forest cuối cùng cũng chỉ ra rằng những đội bóng Anh có thể áp dụng Catenaccio”.

Magath nói: “Không nghi ngờ gì nữa, Zebec và Clough là huấn luyện viên có ảnh hưởng nhất trong thời đại của họ. Họ có cá tính mạnh mẽ, có ý tưởng riêng và bảo vệ nguyên tắc của mình, bất kể phải chống lại chủ tịch câu lạc bộ để bảo vệ nguyên tắc”.

Trong khi Clough nâng cao cúp C1, thành công lớn nhất của Zebec ở cấp châu lục là đánh bại Real Madrid 5-1 trong trận bán kết lượt về năm đó. Nhưng một sự cố nghiêm trọng hơn đã diễn ra bốn ngày trước đó, khi Hamburg chạm trán Borussia Dortmund trong khuôn khổ Bundesliga.

Zebec không lên xe buýt đến Westfalenstadion vì say rượu ngủ quên. Khi tỉnh giấc, ông quyết tự mình chạy xe đến Dortmund nhưng bị cảnh sát chặn lại. Nồng độ cồ trong máu của ông 3,25 – người khác sẽ bất tỉnh khi say đến như vậy.

Xe bị tịch thu nhưng Zebec bắt taxi đến sân vận động đúng giờ và xuất hiện trên băng ghế kỹ thuật. Đó là một sai lầm nghiêm trọng vì những hình ảnh ông ngủ gật trở thành đề tài bàn tán trên các trang báo lớn nhất nước.

Cho đến lúc đó, Hamburg bằng cách nào đã che giấu thành công chứng nghiện rượu của Zebec nhưng giờ thì điều này trở nên bất khả. Chiến thắng phi thường trước Real Madrid vài ngày sau đó hết sức tuyệt vời nhưng sự đi xuống của ngôi sao Croatia cũng nhanh như khi mới trỗi dậy.

Hamburg kết thúc mùa giải trắng tay, kém Bayern hai điểm trên bảng xếp hạng còn tình hình ngày một xấu hơn. Vào tháng bảy, Zebec đến sân tập trong tình trạng say lướt khướt khiến câu lạc bộ phải ra thông báo nếu còn thêm một lần nào nữa thì sự hợp tác sẽ kết thúc.

Sự cố lần nữa xảy đến vào tháng mười hai năm 1980, Zebec xuất hiện say xỉn trong cuộc họp báo sau chiến thắng trước 1860 Munich. Ông đẩy Netzer thô bạo để giành chiếc ghế ngồi, và đó là phát súng kết liễu sự nghiệp của với Hamburg. Người giám đốc thể thao tôn sùng ông trở nên bấn loạn:

“Tôi biết chứng nghiện rượu của Zebec từ trước khi ký hợp đồng nhưng không hiểu điều đó mang lại ý nghĩa gì. Câu chuyện với Branko ảnh hưởng đến tôi hơn bất kỳ điều gì khác trong bóng đá. Ông ấy là người đàn ông tuyệt vời và đó là lý do tôi đau đớn vì không thể giúp gì cho ông ấy”.

Những người yêu mến Zebec chứng kiến trong tuyệt vọng, khi cuộc đời và sự nghiệp của ông sụp đổ. Tài năng của ông rất rộng – ông chơi cờ vua có tiếng và cực kỳ xuất sắc ở hai bộ môn toán, lý. Zebec có khả năng đánh bại mọi đối thủ trong bóng đá nhưng chịu thua dễ dàng trước chứng nghiện rượu của bản thân.

Tất nhiên, Zebec đã không sụp đổ ngay mà không có một cuộc chiến diễn ra. Vào mùa hè năm 1981, ông gia nhập Borussia Dortmund, biến họ thành một đội bóng được tổ chức chặt chẽ, đưa họ từ một đội hình trung bình khá đến vị trí thứ sáu và giành quyền tham dự UEFA Cup. Cổ động viên yêu mến ông nhưng ban lãnh đạo quyết định không gia hạn hợp đồng. Các vấn đề ngoài sân liên tục diễn ra, quá nghiêm trọng để có thể bỏ qua.

Zebec rời câu lạc bộ Đức cuối cùng của mình, Eintracht Frankfurt, vào tháng mười năm 1983. Trong trận thua Hertha Berlin, ông ngủ một mạch suốt cả trận. Frankfurt đã hành động nhanh chóng.

Để ngăn chặn một vụ ồn áo trong cuộc họp báo sau trận đấu, người phụ trách trang phục đã quấn Zebec trong một tấm thảm và đưa ông ra khỏi sân vận động trước mắt các nhà báo. Không ai để ý khi tấm thảm được chất lên xe buýt. Đó là một lối rời sân kỳ cục và thảm hại, nhất là xảy đến với một người đàn ông thiên tài.

Ảnh hưởng của Zebec vẫn tồn tại, ít nhất là với Magath. Tiền vệ này đã trở thành một huấn luyện viên khó tính và khắt khe, giành được hai chức vô địch Bundesliga cùng Bayern và dẫn dắt Wolfsburg tầm thường đến chiến thắng ngoạn mục năm 2009.

“Zebec là người quan trọng nhất trong sự nghiệp của tôi. Những ý tưởng của ông ấy đã tạo nền tảng trong công việc huấn luyện của tôi” cựu huấn luyện viên Fulham nói. "Giống như Branko, tôi mong muốn đội bóng tiến lên bằng cách làm việc chăm chỉ, cống hiến và luôn tập trung vào từng cá nhân".

Đáng buồn thay, Zebec không được nhìn thấy sự nghiệp mới của Magath. Ông mất năm 1988 ở tuổi 59, bị đánh bại bởi kẻ thù duy nhất từng khiến ông từng sợ hãi.