Tây Ban Nha thống trị kỷ nguyên thực dụng mới: Thời đại của những nhà tư tưởng chiến thuật đã khép lại

Tây Ban Nha là nhà vô địch châu Âu. Real Madrid là ĐKVĐ Champions League. Rodri đoạt Quả bóng Vàng và ngày càng cho thấy sự quan trọng sau khi dính chấn thương dây chằng chéo trước. Các nhà cầm quân người Tây Ban Nha đã giành chức vô địch Premier League, Bundesliga và Ligue 1 mùa trước. Không dưới 5 CLB Premier League đang được dẫn dắt bởi các HLV đến từ xứ sở bò tót.

Về cơ bản, đây lại là 1 năm thể hiện sự thống trị của bóng đá Tây Ban Nha. Mặc dù vậy, HLV được coi là kiến trúc sư trưởng cho phong cách bóng đá Tây Ban Nha lại đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng lớn nhất trong sự nghiệp của mình.

Tốc độ sụp đổ của Manchester City thật đáng kinh ngạc. Mọi thứ chỉ bắt đầu trục trặc cách đây 2 tháng khi họ để thua Tottenham ở Carabao Cup. Nguyên nhân rất đa dạng, nhưng xét về mặt chiến thuật, có 2 yếu tố nổi bật.

Thứ nhất, pressing là một cách chơi đầy rủi ro. Sử dụng hàng phòng ngự dâng cao giúp thu hẹp không gian chơi bóng, còn bẫy việt vị như 1 công cụ tấn công giúp đội giành lại bóng. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra những lỗ hổng nếu đối thủ không phải chịu áp lực đủ lớn khi cầm bóng. Liverpool cũng gặp vấn đề tương tự ở mùa giải 20/21; những trục trặc nhỏ dẫn đến sự sụp đổ khi họ thua 8 trong 12 trận. Đây là một trong những điểm hấp dẫn của bóng đá: Mọi chiến lược đều đi kèm rủi ro, điểm mạnh có thể dễ dàng trở thành điểm yếu.

Thứ hai, 1 bông hoa không được phép nở rộ hoàn toàn, bởi như vậy có nghĩa là nó sắp tàn. Erling Haaland chưa bao giờ thực sự phù hợp với Pep Guardiola. Guardiola đòi hỏi sự kiểm soát. Ông muốn đội bóng của mình giữ bóng cho đến khi đứng ở vị trí có thể ngăn chặn pha phản công nếu mất bóng. Trong khi đó, Haaland thích trái bóng được chuyền nhanh về phía trước nhất có thể. Kevin de Bruyne rất giỏi trong việc thực hiện các đường chuyền này, nhưng điều đó có nghĩa là City không sẵn sàng phòng ngự nếu mất bóng trong các pha tấn công trực diện.

Mùa trước, City để thủng lưới nhiều nhất giải từ các pha phản công nhanh – 7 lần. Mùa này, vấn đề còn tệ hơn, khi City đã để đối thủ có 25 lần phản công nhanh, chỉ kém West Ham. Thứ Bảy vừa rồi trước Aston Villa, Youri Tielemans đã nhiều lần xuyên thủng hàng thủ của City, khai thác khoảng trống phía sau hàng phòng ngự mà không gặp nhiều áp lực. Trong ngày lễ Tặng quà, Everton cũng có nhiều cơ hội phản công, nhưng bị hạn chế bởi tốc độ chậm đáng kinh ngạc của chính họ.

Có thể thấy sự tương đồng ở Ajax thời Stefan Kovacs hoặc Liverpool thời Kenny Dalglish, khi các cầu thủ được “giải phóng” khỏi những hạn chế trước đây, chuyển sang một phong cách chơi cởi mở, phóng khoáng hơn và giành được những thành công được công chúng hoan nghênh.

Với Ajax, đó là chức vô địch châu Âu năm 1973 khi họ làm bẽ mặt Juventus trong trận chung kết bằng cách kiểm soát hoàn toàn trận đấu, dù chỉ thắng với tỷ số 1-0. Với Liverpool, đó là chức vô địch quốc gia 87/88 khi John Barnes và Peter Beardsley biến họ thành 1 đội bóng tấn công đầy mê hoặc. Nhưng với cả 2 đội – mặc dù có nhiều yếu tố khác cũng góp phần – cảm giác chung là khi “trái ngọt” chín muồi nhất cũng chính là lúc cây bắt đầu tàn lụi.

Haaland cũng tương tự, khi mang đến cho City 1 phương án tấn công đa dạng hơn, giảm bớt cảm giác rằng cách tiếp cận tỉ mỉ của họ sẽ dễ dàng bị bắt bài trước các hàng thủ mạnh. Điều này đã giúp họ lần đầu tiên giành Champions League. Tuy nhiên, cái giá phải trả là sự lụi tàn tương tự: Bên cạnh việc Haaland đòi hỏi những pha bóng nhanh (nghĩa là City sẽ không thể phối hợp chậm rãi như trước), anh không phải là người sẽ lùi sâu hỗ trợ phòng ngự. Khi có Rodri, City vẫn có thể đối phó với chuyện 1 cầu thủ không hoàn toàn hòa nhập vào lối chơi chung. Khi không có anh, họ không thể.

Nhưng cũng cần nhìn rộng hơn: Phong cách của Guardiola đã trở thành khuôn mẫu. Hiện tại, hầu như mọi đội bóng đều pressing và kiểm soát bóng – đến nỗi việc Nuno Espírito Santo tại Nottingham Forest chọn lối chơi phòng ngự lùi sâu và chặt chẽ, trước khi nghĩ đến việc phản công thông qua các cầu thủ chạy cánh nhanh nhẹn lại trở thành một điều lạ thường.  

Khi mọi người đều theo “chủ nghĩa Guardiola” (Guardiolista), việc chỉ theo chủ nghĩa này là chưa đủ. Ngay cả Guardiola cũng đã điều chỉnh và phát triển trong những mùa giải gần đây; nhưng có cảm giác các biến thể của Guardiolista đang chiếm ưu thế. Hình thái thuần túy nhất của triết lý này – khi Barcelona thể hiện để vô địch Champions League 2009 và 2011 – giờ đã bị thay thế.  

Có lẽ thời đại của những nhà tư tưởng chiến thuật đã qua đi; thay vào đó, chủ nghĩa thực dụng đang lên ngôi. Russell Martin (Southampton), Ange Postecoglou (Tottenham) hay thậm chí là Ruben Amorim (Manchester United) theo những cách khác nhau đã nhận ra rằng họ đã sai khi khăng khăng cho rằng sai sót là kết quả tất yếu trong chiến thuật của họ. Luis de la Fuente đã giành chức vô địch EURO bằng cách thêm 2 cầu thủ chạy cánh chơi trực diện trong mô hình kiểm soát bóng cổ điển của Tây Ban Nha. Các chiến lược gia như Mikel Arteta, Andoni Iraola và Unai Emery cũng đang áp dụng các biến thể của mô hình Guardiola/Tây Ban Nha.

Ngoài ảnh hưởng trực tiếp của Tây Ban Nha, sự linh hoạt và khả năng thích ứng đang trở thành xu hướng. Carlo Ancelotti tiếp tục gặt hái thành công phi thường 1 phần nhờ chất lượng vượt trội của đội hình, nhưng cũng nhờ vào chủ nghĩa thực dụng kiên định của ông. Lionel Scaloni đã bổ sung thêm 1 chức vô địch Copa America vào bảng thành tích của mình với Argentina bằng 1 loạt điều chỉnh phù hợp với từng trận đấu ở tuyến giữa.

Bảo thủ hơn một chút so với người tiền nhiệm, Arne Slot đã đưa Liverpool đến gần chức vô địch Premier League với 1 biến thể mang phong cách "guardiolista" từ Jürgen Klopp. Nhà ĐKVĐ Europa League Atalanta của Gian Piero Gasperini – đội bóng hiện đang dẫn đầu Serie A – vẫn pressing nhưng theo cách có tính toán hơn, thay vì “máu lửa” và dồn dập như ngày trước. Ngay cả xu hướng chú trọng vào các tình huống cố định cũng có thể được coi là 1 yếu tố của chủ nghĩa thực dụng.

Ban đầu là juego de posición (bóng đá định hướng vị trí), 1 phiên bản hiện đại hóa của bóng đá tổng lực; sau đó là phong cách của Klopp khi tập trung ít hơn vào việc giữ bóng, thay vào đó chú trọng nhiều vào việc giành lại nó. Còn bây giờ là thời kỳ của sự pha trộn, những biến thể nhỏ trên nền tảng chủ đạo được thiết lập qua sự đối đầu giữa Guardiola và Klopp, nơi Tây Ban Nha hiện tại đang vượt trội.

Theo The Guardian