Ajax Amsterdam 1995: Một Ajax không tưởng của Louis van Gaal

Thực sự là vô vọng - Patrick Kluivert quá nhanh, quá mạnh mẽ và quá cảnh giác với những nỗ lực ngăn cản của AC Milan. 15 phút sau khi vào sân từ băng ghế dự bị để thay thế Jari Litmanen, tiền đạo trẻ người Hà Lan đã phá tan hàng phòng ngự của đại diện Italia để chọc thủng lưới Sebastiano Rossi và cùng Ajax giành chiếc cúp C1 thứ tư. 
Đó không phải là một trận chung kết hay, nhưng các tài năng “cây nhà lá vườn” của Louis Van Gaal đã lật đổ thành công gã khổng lồ Italia và soán luôn ngai vàng châu Âu từ các ngôi sao Serie A của Fabio Capello. Tuy nhiên, sự kịch tính không phải là điều quan trọng, bởi lẽ trận chung kết đó chính là đại diện cho đỉnh cao của sự phát triển vượt bậc của Ajax ở một trong những thời kì thành công nhất của câu lạc bộ.

Một trong những khía cạnh hấp dẫn nhất của bóng đá hiện đại là khả năng thiên bẩm của một huấn luyện viên để tạo nên một đội bóng thực sự xuất sắc, và đó chính xác là những gì Van Gaal đã làm được ở Ajax trong thập niên 90. Sự kết hợp giữa kinh nghiệm và nhiệt huyết của tuổi trẻ đã được thể hiện đầy đủ khi họ vượt qua một Milan đầy kiêu hãnh với Paolo Maldini, Franco Baresi và Marcel Desailly, bộ ba phòng ngự đủ sức mạnh để chế ngự bất kì cầu thủ tấn công nào nguy hiểm nhất. Chính tập thể Milan đó đã tạo nên ngày đen tối nhất của Barcelona tại đấu trường châu Âu, khi những chàng trai của Capello đánh bại “Dream Team” của Johan Cruyff ở Athens. Nhưng rồi họ lại thất bại khi đối đầu với đội bóng đặc biệt đến từ Amsterdam của Van Gaal.

Trong khi Milan được hậu thuẫn bởi những khoản đầu tư lớn và những tân binh xuất sắc, điển hình như cầu thủ đắt nhất thế giới Gianluigi Lentini và những ngôi sao ngoại quốc như Desailly hay Zvonimir Boban, thì đội hình Ajax được xây dựng bình dân hơn. Thay vì chiêu mộ những ngôi sao trên thế giới, họ tìm cách tập trung vào những cầu thủ trẻ. Phải dành sự ngưỡng mộ cho đội bóng Hà Lan, Giám đốc kĩ thuật của Liên đoàn bóng đá Don Howe thậm chí còn lưu hành một bản ghi nhớ cho các HLV của Anh về cách làm bóng đá của Ajax Amsterdam. Đội bóng đó, sinh ra và lớn lên trong môi trường triết lý của Ajax là một ví dụ tiêu biểu của sự điều chỉnh kĩ thuật, sự tinh tế trong chiến thuật và một tinh thần chiến thắng.

Chức vô địch châu Âu tại sân Ernst Happel ở Vienna là đỉnh cao trong quá trình phục hưng CLB, thời điểm Van Gaal chấm dứt lối chơi Bóng đá tổng lực của Rinus Michels đã từng làm mưa làm gió vào những năm 70 và mở ra một kỷ nguyên vàng cho CLB thành công nhất Hà Lan. Với một đội hình đầy ắp tài năng, Van Gaal đã thành công trong việc đưa đội bóng đến với đỉnh cao bóng đá châu Âu và khẳng định mình là một trong những người có tư duy huấn luyện ấn tượng nhất trong bóng đá. Tuy nhiên, chiến thắng đó không đơn giản chỉ là đưa Ajax trở lại đỉnh cao sau chuỗi ngày thất vọng, mà nó giống như một chương trình tái thiết toàn diện để đưa đội bóng tới những thành công mới.

Ajax cũng từng là một thế lực vào những năm 80 với chức vô địch Winner Cup vào năm 1987 cũng như hai chức vô địch KNVB Cups trong hai năm 1986 và 1987 dưới thời huyền thoại Johan Cruyff. Thế nhưng “vị cứu tinh” đã phải chịu đựng một một cái kết đầy hỗn loạn khi cãi nhau với ban lãnh đạo Ajax vì chiến lược chuyển nhượng. Đó là thời điểm Marco van Basten và Frank Rijkaard lần lượt chuyển tới AC Milan và Real Zaragoza. Câu lạc bộ trải qua một thời kì đầy biến động trên băng ghế huấn luyện, trong thời gian đó Van Gaal tới Ajax và đảm nhiệm vai trò điều phối viên ở đội trẻ.

Van Gaal có một mối quan hệ gần gũi với một thế hệ cầu thủ đang chớm nở, những người mà ông coi là tương lai của Ajax. Clarence Seedorf, Edgar Davids và Michael Reiziger được ông giám sát chặt chẽ trong suốt những năm đầu sự nghiệp ở Ajax, và rõ ràng những cầu thủ đó sở hữu nhiều tài năng phi thường ngay từ khi còn trẻ. Van Gaal nhấn mạnh sự thích thú rằng ông được làm việc với các cầu thủ trẻ tài năng trong một cuộc phỏng vấn với tạp chí Ajax:

Tôi thật sự rất vừa ý [khi huấn luyện đội trẻ] vì bạn sẽ nhận được sự biết ơn và tôn trọng từ các cầu thủ. Thật sự tuyệt vời để tiếp tục nhưng tôi nghĩ rằng bạn không thể tiến xa hơn một huấn luyện viên đội trẻ. Ajax là đẳng cấp cao nhất mà bạn có thể đạt được. Đây là nơi tốt nhất bạn có thể luyện tập ở Hà Lan.

Quan điểm của ông đã hoàn toàn thể hiện tầm nhìn và triết lý huấn luyện, thậm chí là ngay từ giai đoạn đầu của nghiệp cầm quân, Van Gaal đã nhận ra tầm quan trọng của việc bồi dưỡng cho các tài năng “cây nhà lá vườn” và kết hợp họ thành một đội sau một quá trình đào tạo phức tạp kéo dài. Trường phái tư  tưởng của Van Gaal khác với cấp trên lúc đó tại Ajax là Leo Beenhakker, một người có ít tính kỉ luật hơn trợ lý của mình. Tuy nhiên, Van Gaal luôn đồng thuận với chiến thuật và phương pháp của HLV, dù cá nhân ông biết rằng một ngày nào đó ông sẽ có cơ hội để ngồi vào chiếc ghế nóng ở Ajax. Vào tháng 9/1991, Beenhakker rời Ajax vì nhận được một lời đề nghị hấp dẫn về mặt tài chính từ Real Madrid và Van Gaal sau đó đã trở thành người kế nhiệm ông.

Để hiểu được sự trơn tru của cỗ máy chiến thắng gây sửng sốt cho bóng đá Hà Lan thì bắt buộc phải hiểu được triết lý huấn luyện của Van Gaal. Nó là trái tim, là trung tâm của đội bóng. Nó truyền động lực sau mỗi buổi tập, mỗi trận đấu và đời sống bóng đá của họ. Và hơn bất kì thứ gì - điều này đã được ghi nhận - Van Gaal đã nhấn mạnh tầm quan trọng của tập thể: “Bóng đá là một môn thể thao tập thể, do đó các thành viên của tập thể đó phải phụ thuộc lẫn nhau”, ông giải thích trong cuốn “The Coaching Philosophies of Louis van Gaal and the Ajax Coaches” (Triết lí huấn luyện của Louis van Gaal và các HLV Ajax) của Henny Kormelink and Tjeu Seeverens.

Van Gaal xây dựng một đội bóng với những cầu thủ “đa zi năng” được các huấn luyện viên đánh giá cao như Edgar Davids, Ronald de Boer và Michael Reiziger. Vị huấn luyện viên của Ajax muốn tổ chức đội bóng của mình xung quanh những cầu thủ công thủ toàn diện, thể chất vượt trội và nhạy bén về chiến thuật để hoạt động trơn tru trong những hệ thống chiến thuật khác nhau. Nó là điển hình cho một bức tranh tổng thể mà Van Gaal cần ở đội bóng của ông và những tham vọng luôn cố hữu trong các mục tiêu huấn luyện của ông. Không có cầu thủ nào thể hiện được tầm nhìn của Van Gaal ở Ajax giống như Davids. Tiền vệ đáng tin cậy này có sự khao khát, tinh thần thi đấu không thể nào ngăn được và kĩ thuật tinh tế mà Van Gaal mong muốn. Anh nhanh chóng tiến bộ trở thành một huyền thoại ở Ajax.

Davids - người được Van Gaal đặt biệt danh “Pitbull” - là một thành viên không thể thiếu của đội hình vô địch Champions League năm đó của Ajax. Trách nhiệm của anh là rất lớn, nhưng hầu hết khối lượng công việc mà anh mang trên vai suốt 90 phút là kết quả của sự tin tưởng mà Van Gaal đặt vào anh. Davids có nhiệm vụ phòng ngự và tấn công, liên kết với những cầu thủ dâng cao hơn và theo sát cầu thủ đối phương khi Ajax phòng thủ. Quan trọng hơn, với triết lý của Ajax, sự lùi sâu của Davids ở hàng tiền vệ thực sự tạo được hiệu quả. Davids - ở thời đỉnh cao của mình - là hình mẫu của một cầu thủ có thể lực dồi dào, và anh là hiện thân của tinh thần và khao khát chảy trong tập thể Ajax xuất sắc đó.

Ở giải Vô địch Quốc gia Hà Lan, Ajax là không thể ngăn cản vào thời điểm đó. Sau danh hiệu Eredivisie đầu tiên sau bốn năm vào năm 1994, họ hoàn thành mùa giải sau đó với thành tích bất bại. Ở đó, câu lạc bộ Amsterdam chỉ đơn giản là phi thường. Họ ghi 106 bàn thắng sau 34 trận đấu với trung bình hơn ba bàn một trận, họ là một đội bóng không thể chống lại ở châu Âu. Họ tàn sát đội bóng khác không thương tiếc. Huấn luyện viên người Hà Lan tạo ra một hệ thống mang thiên hướng bóng đá tấn công và trở nên cực lão luyện trong việc khai thác điểm yếu của đối thủ.

Họ tiếp thu lối chơi “Bóng đá tổng lực” được sáng tạo bởi người cha già của bóng đá Hà Lan - Rinus Michels, vị huấn luyện viên huyền thoại - thường được biết tới với biệt danh “Tổng tư lệnh” - người được vinh danh là huấn luyện viên xuất sắc nhất thế kỉ vào năm 1999 đã tạo ra một cuộc cách mạng trong chiến thuật bóng đá nhờ đứa con tinh thần của mình. Trong Bóng đá tổng lực, Michels phát minh ra một hệ thống chiến thuật đã giải phóng vai trò của các cầu thủ và biến đổi cách thiết lập một đội bóng. Hệ thống này phụ thuộc vào khả năng thích ứng chiến thuật của từng cầu thủ, và Michels đã rất may mắn khi có một nhóm cầu thủ cực kì xuất chúng. 

Các nguyên tắc của Bóng đá tổng lực đã ăn sâu vào trong văn hóa và bản sắc của Ajax và vào thời điểm Van Gaal dẫn dắt câu lạc bộ, các cầu thủ đã nhận thức rất sâu sắc về trường phái tư tưởng này. Tuy nhiên đội Ajax này là một hệ thống sáng tạo của ông và không giống với Bóng đá tổng lực hay gần với nó như nhiều người đã nói. Van Gaal đã nghĩ tới một chiến lược trong đó chú trọng tới việc luân chuyển bóng và gắn kết đội bóng. Có một sự tin tưởng tuyệt đối rằng mỗi cầu thủ sẽ thực hiện nhiệm vụ của mình với hiệu quả tối đa và họ thấm nhuần một sự tự tin cực lớn ở câu lạc bộ. Họ mang hào quang bách chiến bách thắng giống như Arsenal của Arsene Wenger mùa giải 2003-04 và luôn có một sự chắc chắn trong đội rằng họ sẽ vượt qua đối thủ bất kể đó là ai.

Điều này được minh họa một cách hoàn hảo trong những gì mà Van Gaal gọi là “Chỉ có trận đấu hoàn hảo” của ông. Mặc dù trong suốt thời gian dẫn dắt Manchester United, ông luôn nhấn mạnh tầm quan trọng - trong việc thực hiện triết lý của mình - cho một trận đấu hoàn hảo. Tuy nhiên, đạt được điều này gần như là không thể khi ông chỉ có một trận đấu hoàn hảo trong 29 năm huấn luyện của mình. Nó xảy ra với Ajax, không phải trận chung kết Champions League mà là tháng 11 sau đó trong cuộc đối đầu với gã khổng lồ Real Madrid ở Santiago Bernabeu.

Cuộc chạm trán thứ hai ở bảng D giữa hai đội đã kết thúc trong năm đó với chiến thắng nổi tiếng 2-0 của Ajax. Trận đấu đó là minh chứng hoàn hảo cho việc Ajax của Van Gaal khiến các đội bóng vào thời điểm đó khiếp sợ như thế nào. Việc áp dụng chiến thuật trở thành bậc thầy của đội trưởng Danny Blind, năng lượng không ngừng nghỉ của Edgar Davids và sự sắc bén ở hai cánh của Finidi George và Marc Overmars với sức xuyên phá cực lớn, đã không cho Real cơ hội để lội ngược dòng. Đội bóng ấy của những năm 90 vào đêm đó đã ở trên đỉnh cao sức mạnh của mình, đã khiến cho HLV của Madrid Jorge Valdano phải thốt lên: 

Việc bổ sung hàng tiền vệ xuất sắc đã tạo điều kiện cho cặp tiền đạo Jari Litmanen và Patrick Kluivert thăng hoa. Điều vẫn tạo tiếng vang cho đến ngày nay chính là phản ứng của các cổ động viên Real Madrid. Khi tiếng còi mãn cuộc vang lên, hàng ngàn người tại Bernabéu đã dứng dậy và vỗ tay cho màn trình diễn hoàn hảo của Ajax. Ở Madrid đêm đó thứ bóng đá chất lượng đã được nâng lên một tầm cao mới, bất kể ai đã tạo ra thứ bóng đá đó. Ấn tượng của Ajax là nằm ở chỗ người Madrid đã không ngớt lời ca ngợi ngay cả khi đội bóng đến từ Hà Lan vừa đánh bại đội bóng yêu thích của họ, làm rung chuyển cả nền bóng đá Châu Âu. Trên video, họ thật hoàn hảo, nhưng khi nhìn thấy họ bằng xương bằng thịt ngay trước mắt thì đó là một điều đặc biệt. 

Đội bóng Ajax – đội bóng đã từng chinh phục châu Âu mùa giải 1994-95 được xem như một trong những câu lạc bộ giỏi nhất trong lịch sử bóng đá hiện đại, và vị kiến trúc sư của cỗ máy chiến thắng đẹp mắt và thông minh này, Louis van Gaal hoàn toàn xứng đáng gia nhập hàng ngũ những vị chiến lược gia bất tử.

Có rất nhiều thứ để ngưỡng mộ một đội bóng mà với độ tuổi trung bình 23 - tốc độ và sự chính xác trong các đường chuyền; cách kiểm soát trận đấu; sự ăn ý gần như là “thần giao cách cảm”; trí thông minh và phẩm chất kĩ thuật; cách họ duy trì ưu thế trong mọi khu vực trên sân; sự sắc bén gần như hoàn hảo của các cầu thủ. Giống như Barcelona dưới thời Pep Guardiola, họ là một đội bóng thực sự giữ được sự sáng tạo của Bóng đá châu Âu và đã viết tên mình vào trong sử sách – Một Ajax không tưởng của Louis van Gaal.

(Lược dịch từ: The Ajax utopia under Louis van Gaal )