Sáu chiến thuật đã thay đổi bộ mặt bóng đá

Sự đi lên của chiến thuật bóng đá ngày càng được coi trọng. Và sau đây cây viết Michael Cox của Four Four Two sẽ mang đến những chiến thuật có dấu ấn đậm nét nhất trong lịch sử bóng đá...

1. Chiến thuật “phối hợp” ở những năm 1870
 

Bóng đá hiện đại ngày nay coi trọng việc chuyền bóng, thế nhưng nó không phải lúc nào cũng là một khuôn mẫu chung.
 

Ở thời kỳ sơ khởi, bóng đá xoay quanh kỹ năng qua người. Các cầu thủ cố gắng giành bóng và tiến thẳng lên phía trước khi bóng còn ở trong chân, đồng đội của anh ta sẽ đừng ở phía sau để bọc lót nếu bóng có bị mất. Suốt những năm của thế kỷ 19, suy nghĩ của những cầu thủ nhận bóng rất đơn giản, có phần khá giống với bộ môn rugby thay vì bóng đá thời nay: rất hiếm khi chuyền, và thậm chí chuyền còn được coi là lựa chọn trong tình huống không có sự lựa chọn nào hơn.
 

Thế nhưng, một cách tiếp cận bóng đá sáng tạo đã được phát kiến. Queens Park vào những năm 1870 đã thống trị bóng đá Scotland và cống hiến tất cả cầu thủ cho đội tuyển quốc gia ở cuộc đối đầu với tuyển Anh vào năm 1872. Mặc dù cầu thủ ở Anh có sức mạnh tốt hơn, và được đào luyện thể hình để phù hợp với bóng đá lúc ấy, thế nhưng Scotland mới là đội biết chơi bóng một cách gắn kết, họ tổ chức tấn công theo từng cặp và thường luân chuyển bóng cho người đá cặp với mình trên đường chạy.
 

Lối đá này dần được tiếp nhận ở Anh, một khái niệm khá lạ - ý tưởng về việc luân chuyển bóng thường xuyên – đã ngày càng được cân nhắc nhiều hơn. Và thực tế, lối đá bóng “phối hợp” này đã phát huy tối đa tài năng của các cá nhân và tạo nên sự hài hoà ở từng đội bóng. Để rồi theo thời gian, ý tưởng này lan rộng khắp Vương quốc Anh và phần còn lại của châu Âu.

2. Đội hình WM của những năm 1930
 

Chiến thuật và đội hình đôi khi được dùng để thay thế cho nhau, nhất là những sự phát triển về mặt chiến thuật đáng lưu ý thường dựa trên phong cách thi đấu hơn là cấu trúc đội hình. Tuy nhiên, đội hình WM lại là một ngoại lệ.
 

Hệ thống “kim tự tháp” – hay được biết đến là 2-3-5 – đã thống trị cho đến nửa thập niên 1920, cho đến khi sự thay đổi đáng lưu ý về luật việt vị xuất hiện, luật lúc đó yêu cầu chỉ có hai hậu vệ chắn giữa tiền đạo và khung thành đội nhà, thay vì ba. Đầu thế kỷ 20, các đội bóng bắt đầu hiểu về vai trò của bẫy việt vị, nhưng sự thay đổi đáng lưu ý này đã khiến việc tiến hành nó trở nên khó khăn hơn và rủi ro hơn. Các đội bóng có thể chơi tấn công tốc độ hơn.
 

Huấn luyện viên của Arsenal là Herbert Chapman đã nhận ra rằng việc thích ứng với luật việt vị mới là vô cùng cần thiết. Chapman quyết định cho tiền vệ trung tâm – tức là cầu thủ chơi ở vị trí trung tâm kim tự tháp với ba tiền vệ ở giữa sân – lùi lại sâu hơn, ở giữa hai hậu vệ cánh, tạo thành sơ đồ ba hậu vệ. Sự cải tiến này đã thay đổi việc phòng ngự hoàn toàn, nó cung ứng một sự vững chắc để vận hành phần còn lại của đội hình.

Bởi vì tiền vệ trung tâm đã rời khỏi vị trí giữa sân, nên hai tiền đạo ở giữa phải lùi xuống, chừa lại một trung phong và hai cầu thủ chạy cánh dâng cao ở hai bên. Nó trở thành đội hình 3-2-2-3 hay WM. Các đội bóng giờ đây chơi với số lượng cầu thủ vừa đủ ở vị trí phòng ngự, và tăng cường vị trí giữa sân – đó không còn là thời kỳ dành cho việc tấn công ồ ạt nữa.

3. Đội hình Hungary của thập niên 1950
 

Trận Hungary huỷ diệt tuyển Anh với tỷ số 6-3 vào năm 1953 đã trở thành một trong những trận đấu nổi tiếng nhất lịch sử bóng đá – Anh lúc ấy dường như đã bị đánh bại về mặt chiến thuật. Điều tiên quyết cho màn trình diễn của Hungary ngày hôm ấy đến từ một thứ rất giản đơn: họ khiến người Anh bối rối nhờ vào việc đưa những cầu thủ quan trọng đến vị trí mà người Anh không ngờ đến.
 

Mặc dù không phải là ngôi sao, nhưng trung phong Nandor Hidegkuti là chất xúc tác cho màn trình diễn không thể tin được của Hungary. Ông mang áo số 9, và được chờ đợi là chân sút chủ lực, là người sẽ đối chọi thể hình với những trung vệ bên Anh.
 

Nhưng thay vì thế, ông lại lùi sâu để tránh khỏi sự truy cản của trung vệ Harry Johnson, người ta đã ghi chép lại là ông dành phần lớn thời gian trên sân để chơi như một tiền vệ ở một không gian rộng lớn và thường tung ra những đường chuyền lợi hại cho bốn tiền đạo khác trên sân.
 

Và ngay cả hàng phòng ngự, Hungary cũng tạo ra sự khác biệt. Jozsef Zakarias là một tiền vệ nhưng lại lùi sâu và trở thành một trung vệ thứ hai, đẩy cặp hậu vệ cánh chơi tự do hơn ngày hôm ấy. Ý tưởng này này nhanh chóng đưa hệ thống bốn hậu vệ trở thành một hình mẫu trên khắp thế giới. Nhưng thành quả mà Hungary đạt được còn lớn hơn thế nhiều, họ đã đưa nghệ thuật tấn công lên tầm cao mới khi tận dụng các khoảng không, thay vì là việc chọi sức trực tiếp với đối thủ.

4. Catenaccio ở những năm 1960
 

“Catenaccio” – nghĩa là cái chốt cửa – thường được dùng để chỉ cho “nghệ thuật phòng ngự” trong bóng đá, tuy nhiên thật ra đó là sự thay đổi một chi tiết trong hệ thống phòng ngự mà đã ảnh hưởng đến cách thức phòng ngự của các đội bóng sau này, và nó liên quan đến việc mở rộng khái niệm về hậu vệ quét.
 

Trong khi huấn luyện viên người Áo là Karl Rappan là người đầu tiên thử nghiệm một hậu vệ quét phía sau dàn hậu vệ, thì huấn luyện viên Italia là Nereo Rocco đã phổ biến nó đến nước Ý cùng Triestina, nơi ông thường xuyên thay đổi hệ thống chiến thuật nhưng luôn duy trì một hậu vệ quét.
 

Điều đó dẫn đến việc huấn luyện viên người Argentina là Helenio Herrera đã áp dụng nó vào Inter Milan. Hệ thống của ông sử dụng một hậu vệ quét sau hàng phòng ngự, người này được giao mọi nhiệm vụ bắt người, có quyền chơi quyết liệt và sức mạnh. Hậu vệ quét sẽ bị bỏ lại phía sau như một người “thòng”, đơn giản là một “cận vệ” cho khung thành.
 

Thực tế, điều này giúp Inter có thể gia tăng quân số để dâng lên, chiếm lĩnh khoảng không giữa sân hoặc tìm cách tràn lên tấn công. Herrera đã nói rằng những đội bóng đã vận dụng hệ thống của ông, họ quá chú trọng vào việc phòng ngự, cũng như tập trung quá nhiều vào một người “thòng” ở hàng phòng ngự thay vì một hậu vệ cánh biết tấn công.
 

Tuy nhiên, rất nhiều đội bóng thường cảm thấy quân số đối phương áp đảo ở phía sân nhà, vậy là họ tìm cách để không bị thủng lưới.

5. Bóng đá tổng lực những năm 1970
 

Là một trong những cái tiến về mặt chiến thuật được đánh giá cao nhất lịch sử bóng đá, hệ thống “bóng đá tổng lực” của Rinus Michels được ông áp dụng ở Ajax, Barcelona hay Hà Lan đã phơi bày ra những hạn chế của việc “đeo người.”
 

Trong những đội bóng của Michel, các cầu thủ không chỉ thi đấu ở một vị trí cố định, mà phải duy trì việc thường xuyên hoán đổi vị trí để kéo đối thủ khỏi cấu trúc đội hình. Các cầu thủ phải đa năng, có thể đá ở hàng phòng ngự, tuyến giữa hoặc hàng công, họ cùng nhau tạo nên một thứ bóng đá tuyệt vời: Hà Lan bắt đầu phòng ngự ở tiền tuyến, và triển khai tấn công từ hậu phương.
 

Đôi khi cũng có những hiểu lầm về việc lo sợ các cầu thủ sẽ di chuyển theo kiểu tự phát, nhưng trong thực tế lối đá này cũng có những quy tắc nhất định: các cầu thủ sẽ hoán đổi vị trí theo chiều “dọc” – tức một cầu thủ đảm nhiệm hậu vệ phải thì chỉ tiến lên phía trước, ví dụ như anh ta chỉ thay đổi vị trí với tiền vệ phải. Việc thay đổi theo chiều ngang thì ít khi xảy ra.

Johan Cruyff là một kiểu mẫu cho lối đá này: về lý thuyết thì vị trí của ông là một tiền đạo trung tâm lùi sâu nhưng trên sân ông thậm chí còn có lúc đứng ở phía xa khung thành đối phương hơn rất nhiều. Những đồng đội xung quanh ông sẽ cố gắng tìm những không gian trống để khoả lấp. Đó chính là chìa khoá của lối chơi này – luôn làm chủ không gian.
 

6. Tiki – taka của những năm đầu 2010
 

Bạn có thể tìm thấy dấu ấn nào của việc phát triển bất kỳ chiến thuật nào ở trên trong giai đoạn phát triển của Barcelona và bóng đá Tây Ban Nha, tuy nhiên vào khoảng những năm 2008-2012, họ hơn ai hết trong lịch sử coi trọng việc kiểm soát bóng.
 

Luôn tìm mọi cách để áp đảo quân số ở khu vực giữa sân, Barca thèm khát việc kiểm soát thế trận. Rất hiếm những tình huống phản công – họ thường giảm thiểu cơ hội để khai thác không gian mà thay vào đó là duy trì giữ bóng ở khu vực vòng tròn trung tâm.
 

Trong khi Barcelona chắc chắn sử dụng lối đá này cho mặt trận tấn công, thì Tây Ban Nha thậm chí sử dụng kiểm soát bóng như một công thức để phòng ngự. Họ đã vô địch World Cup 2010 với tám bàn thắng ghi trong bảy trận đấu (đó là có một bàn họ ghi trong phút bù giờ) nhưng Tây Ban Nha đã giữ sạch lưới cả bốn trận ở vòng loại trực tiếp. Và nhanh chóng, kiểm soát bóng trở thành trào lưu khắp châu Âu.

Đã có những nhận định cho rằng: các đội bóng gần đây đã phần nhiều chơi phòng ngự phản công, và bản thân Barcelona cũng chơi bóng trực diện hơn. Nhưng điều đó chỉ cho thấy tiki-taka vẫn chưa là điểm đến cuối cùng, các chiến thuật bóng đá ngày càng phát triển và đi lên, luôn luôn là thế.

Nguồn: Michael Cox. 6 football tactics that changed the game as we know it. Four Four Two

PHƯƠNG GP (TTVN)