Antonio Vacca có thể nhớ như in khoảnh khắc đó. Chuyện kể rằng vào thời vị HLV trưởng hiện tại của Brighton & Hove Albion là Roberto De Zerbi đang dẫn dắt CLB Foggia ở Serie C, một sự cố trong một trận đấu tập đã làm thay đổi quan điểm của ông về khái niệm triển khai bóng, và sau đó thậm chí còn góp phần tạo nên một trong những xu hướng chiến thuật hiện đại của thế giới bóng đá.
Xuất thân là một cao thủ futsal, “chiến thần” sân 5 ở quê nhà Naples, Vacca có thói quen sử dụng gầm giày để nhận bóng. “Tôi thấy việc dừng và kiểm soát quả bóng theo kiểu đó dễ dàng hơn,” anh chia sẻ với The Athletic.
De Zerbi nhận thấy tài năng và sự thông minh của Vacca, vậy nên ông tin rằng anh có thể bứt phá lên một đẳng cấp cao hơn, nhưng cũng có những lúc ông cảm thấy việc tiền vệ này sử dụng gầm giày để kiểm soát bóng thật khó chịu. Đôi khi, De Zerbi sẽ cho dừng buổi tập và nói với Vacca: “Nếu cậu thực sự cần gầm giày thì hẵng dùng, chứ sao lại lạm dụng trò đó hoài thế.”
Trận đấu tập trong câu chuyện của chúng ta tưởng chừng sẽ cứ thế trôi qua như những lần khác De Zerbi giục Vacca xử lý bóng nhanh hơn, nhưng lần này, vị HLV người Italy đã nhận về một phản hồi khiến ông phải khựng lại để suy ngẫm một cách nghiêm túc.
“Chẳng có đối thủ nào dâng lên để pressing tôi, vậy nên Mister (huấn luyện viên) cứ liên tục bảo tôi: ‘Chuyền bóng đi, di chuyển bóng đi’,” Vacca giải thích. “Vì thế tôi đã trả lời: ‘Mister, giả sử đối thủ của chúng ta lâm trận với tâm thế thủ hoà và tôi di chuyển quả bóng trong khi chẳng có gã nào thèm lao lên pressing thì việc đó sẽ không có nghĩa lý gì cả’.
“Tôi đã lập luận rằng nếu tôi đặt gầm giày lên bóng và dụ được đối thủ của mình ập tới pressing, thì tức là tôi đã khiến hắn bỏ vị trí. Khi hắn làm vậy, chúng tôi sẽ có thể phá vỡ lớp phòng ngự đang đối mặt với một đường chuyền.”
Có không ít HLV sẽ phản ứng tiêu cực khi một cầu thủ cãi lời mình trên sân tập và đưa ra một đề xuất chiến thuật, nhưng De Zerbi không phải người như vậy. Tại Foggia, Vacca và những người khác đã thường xuyên bàn luận về chuyện chiến thuật với nhà cầm quân này trong văn phòng của ông.
“Ông ấy thực sự rất khiêm tốn và sẵn sàng lắng nghe mọi ý kiến của các cầu thủ,” Vacca kể.
“Tôi vẫn nhớ như in rằng vào ngày hôm sau ông ấy đã bảo, ‘Vacca nói đúng. Khi đối thủ chơi phòng ngự đổ bê tông, chúng ta cần đặt gầm giày lên bóng và khiêu khích họ lao lên, bởi vì khi một cầu thủ thấy các cậu gác chân lên bóng như vậy, hình ảnh ấy sẽ thôi thúc họ xông tới tranh bóng.”
Nhiều năm sau, trong một buổi hội thảo trực tuyến kéo dài 2 tiếng, De Zerbi đã ghi nhận chính Vacca là người đã giúp ông nhận ra giá trị chiến thuật của việc sử dụng gầm giày như một phương tiện để mời gọi đối thủ pressing, qua đó mang tới một trong những nguyên tắc cốt lõi cho triết lý triển khai bóng của ông.
Những hình ảnh dưới đây, được lấy từ trận đấu của Brighton với Liverpool ở FA Cup vào mùa giải trước, sẽ minh hoạ cho khái niệm này. Adam Webster đặt gầm giày lên quả bóng, qua đó lôi kéo Cody Gakpo (được khoanh tròn) lao lên pressing. Alexis Mac Allister lui xuống để tạo ra một phương án chuyền bóng…
…Webster chuyền bóng cho Mac Allister, còn Pascal Gross thì hoàn toàn được tự do sau khi Gakpo bị nhử đi.
Mac Allister tiếp tục đưa bóng vào phía trong cho Gross, và thế là Brighton đã có một tình huống phối hợp tam giác hoàn hảo.
Tầm ảnh hưởng của Vacca đến De Zerbi đã dẫn tới một cuộc thảo luận có quy mô lớn hơn xoay quanh sự nổi lên của xu hướng sử dụng gầm giày trong quá trình phát triển bóng tại các CLB khác, cũng như trò chơi “mèo vờn chuột” thường đi kèm với nó.
Trận đấu gần đây giữa Arsenal và Manchester City ở Premier League chính là một ví dụ điển hình.
Trong trận đấu này, Raya đã rất nhiều lần dùng gầm giày để giữ bóng thay vì nhanh chóng chuyền nó đi, với hy vọng rằng sẽ có một cầu thủ Man City lao tới pressing mình, nhờ đó một đồng đội sẽ được tự do.
Kế hoạch của anh là vậy, nhưng nó đã khiến một số CĐV nhiều phen thót tim.
“Tất cả là lỗi của tôi hết,” HLV trưởng Mikel Arteta của The Gunners tuyên bố, đề cập đến phản ứng của các CĐV về cách chơi của Raya. “Họ có thể la ó tôi bao nhiêu tuỳ thích. Nhưng cậu ấy (Raya) đã chơi thực sự xuất sắc. Bản lĩnh của cậu ấy thật đáng nể, bởi vì khi phải thi đấu trước một áp lực đáng sợ tới vậy – đến từ cả đối thủ lẫn đám đông khán giả - những cầu thủ khác sẽ chọn cách xử lý an toàn nhất là phát quả bóng đi thật mạnh, thật xa. Nhưng tôi đã nói với cậu ấy, ‘Cậu đừng có mà làm thế nhé’.”
Qua lăng kính chiến thuật, yếu tố tĩnh trong bóng đá hiện đại là một chủ đề rất hấp dẫn, ngay cả khi nó trái ngược với quan niệm của nhiều khán giả về tính giải trí trong môn thể thao vua.
“Thời nay, những cầu thủ sở hữu tư duy và khả năng kỹ thuật để sẵn sàng thực hiện các khoảng tạm ngừng trên sân đấu đóng vai trò rất quan trọng,” nhận định từ một vị HLV của một CLB hàng đầu Premier League, yêu cầu được giấu tên
“Trong cuộc hành trình phát triển của bóng đá 10 năm qua, pressing và triển khai bóng đã trở thành hai tính năng chính yếu. Khi theo dõi các trận đấu cấp cao, bạn sẽ thấy mấu chốt của rất nhiều trận trong số đó là, ‘Bạn pressing như thế nào khi đối thủ triển khai bóng?’. Vì thế những phương pháp đầy tinh vi nhằm lôi kéo đối thủ lao lên pressing như thế này đã ra đời để mở ra các lợi thế… ví dụ như Ederson, cậu ấy rất hay gác gầm giày lên bóng. Về cơ bản, người sẵn sàng để quả bóng hoàn toàn đứng yên chính là một mồi câu.”
***
Việc nhận bóng bằng gầm giày trong quá trình triển khai bóng mang đến lợi ích trong cả 2 khía cạnh kỹ thuật và chiến thuật.
“Nếu nhận bóng trong tư thế hướng cơ thể về một bên sân đấu, bạn sẽ tự hạn chế các phương án xử lý của mình,” De Zerbi giải thích trong buổi hội thảo online của ông. “Ví dụ, nếu nhận bóng trong khi cơ thể đang hướng về phía bên trái sân đấu, bạn sẽ không thể chuyền nó về phía bên phải. Còn khi bạn giữ quả bóng hướng thẳng về phía trước bằng gầm giày, bạn có thể chuyền nó theo bất kỳ hướng nào mình muốn. Khi ấy, bạn nắm toàn quyền kiểm soát quả bóng.”
Những hình ảnh dưới đây, lấy từ trận thắng của Manchester City trước Arsenal tại Premier League vào cuối mùa giải trước, sẽ minh họa cho quan điểm đó. Trong tình huống này, Granit Xhaka quyết định pressing Ederson sau khi Rodri chuyền về cho thủ môn người Brazil.
Bằng cách nhận bóng với gầm giày thay vì điều hướng nó sang bên trái hoặc bên phải sân đấu, Ederson đã không để cho Xhaka thấy được bất kỳ dấu hiệu nào về việc anh sẽ làm gì tiếp theo.
Cuối cùng, anh chuyền bóng lên cho Ilkay Gundogan, và tiền vệ người Đức đã ngay lập tức nhả nó tới Rodri (đang được tự do sau khi Xhaka quyết định lao lên pressing Ederson). Thế là Man City lên bóng trót lọt.
Ngoài việc các phương án chuyền chọt được rộng mở nhờ kiểm soát bóng với gầm giày, Ederson đã không một lần rời mắt khỏi các đồng đội hoặc Xhaka.
“Bạn không cần nhìn xuống quả bóng thêm lần nữa,” Paul McGuinness, một HLV đã có 25 năm làm việc trong hệ thống đào tạo cầu thủ trẻ của Manchester United và ủng hộ mạnh mẽ việc kiểm soát bóng bằng gầm giày, giải thích. “Các phương án dành cho bạn có phạm vi tận 360 độ, vì thế bạn có thể tập trung quan sát đối thủ và các đồng đội, sau đó động thủ ngay khi thời điểm thích hợp đến.”
Và đối thủ cũng sẽ gặp khó khăn trong việc triển khai trận pháp phối hợp pressing.
“Sẽ chẳng có dấu hiệu nào để họ dựa vào đó mà phán đoán cả,” Ian Cathro, một trợ thủ thân cận của Nuno Espirito Santo tại Valencia, Porto, Wolverhampton Wanderers và Tottenham Hotspur, giải thích. “Thông thường, khi quả bóng di chuyển, sẽ có một dấu hiệu cho thấy điểm đến tiếp theo của nó và điều này cũng kích hoạt trận pháp pressing của đội phòng ngự. Do vậy, nếu một trung vệ nhận bóng và dịch chuyển nó sang một hướng nào đó, hành động này sẽ giúp đối thủ dễ dàng đoán được anh ta định chuyền nó tới đâu.
“Còn nếu bóng đứng yên, bạn sẽ đá trách nhiệm đưa ra quyết định sang cho đối thủ. Sau đó, bạn chỉ cần đủ giỏi để có thể hành động dựa trên quyết định của họ và sẵn sàng đương đầu với mấy chiêu trò pressing.”
Trong trường hợp của Brighton, việc “hành động dựa trên quyết định của đối thủ” không hề diễn ra một cách ngẫu nhiên hay tự phát. Phần lớn các mảng miếng phối hợp của họ được định hình bằng cách thức và vị trí pressing của đối thủ, và đã được rèn giũa rất nhiều trên sân tập.
“Sự tĩnh lặng của quả bóng khi bạn gác gầm giày lên nó sẽ khích đối thủ lao tới. Dựa trên cách họ lao tới, De Zerbi và các cầu thủ sẽ lập tức ‘nảy số’ trong đầu: ‘Để tận dụng khoảng trống mới mở ra thì phải phối hợp theo kịch bản 1 (hoặc 2, hoặc 3)’,” Cathro giải thích. “Tại Tây Ban Nha, người ta gọi đây là ‘tự động hóa’.”
Các kịch bản phối hợp đó được dàn dựng cực tốt. Trước cả khi Lewis Dunk đặt gầm giày lên bóng trong ảnh dưới, Billy Gilmour đã ra hiệu cho đồng đội thực hiện một pha phối hợp tam giác.
Ngay khi Fred định lao lên pressing, Julio Enciso đã lui xuống để trợ giúp 2 người đồng đội và…
…Gilmour giờ đây đã hoàn toàn được tự do trước mặt Fred.
Tất nhiên, việc thực hiện các đường chuyền sau khi nhử được đối thủ pressing đòi hỏi trình độ kỹ thuật thực sự cao và như chúng ta đã thấy trong trận hòa 2-2 của Brighton trước Liverpool gần đây, nếu mắc sai lầm tại một vị trí nằm sâu bên phần sân nhà thì hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.
Còn có một câu hỏi khác cần đặt ra ở đây: Nếu đối thủ không “cắn câu” thì sao?
West Ham đã không thèm pressing và giữ vững một khối phòng ngự lùi sâu trong chiến thắng 3-1 của họ trước Brighton hồi tháng 8, buộc đội bóng của De Zerbi phải tiến hành các động thái thăm dò, việc này hoàn toàn khác với “sự tĩnh lặng” mà Cathro đã nói đến. Còn trong kịch bản thứ hai, đội cầm bóng sẽ kiên quyết bám sát kế hoạch của mình khi mà chẳng có “con mồi” nào cắn câu.
Chuyện này đã xảy ra trong trận đấu giữa Burnley và Manchester City vào ngày mở màn Premier League 2023-24. Vincent Kompany đã chỉ đạo đội bóng của anh không được pressing Ederson để có thể duy trì thế trận 10 chọi 10 của các cầu thủ “outfield” (thuật ngữ chỉ nhóm cầu thủ không chơi ở vị trí thủ môn). Các CĐV Burnley đã rất khó chịu khi chứng kiến Ederson đứng bất động một chỗ, đặt gầm giày lên bóng, mà chẳng có ai đả động đến anh ta.
Trong thế giới bóng đá có một quy luật bất thành văn là so với những đội bóng “lớn hơn” thì các đội bóng “nhỏ hơn” có thể thoải mái triển khai đấu pháp khối phòng ngự lùi sâu mà chẳng sợ mất thể diện – tương tự như Burnley đã làm.
“Một trong những lợi thế của Brighton là họ thuộc nhóm CLB ‘nhỏ’ – có ít nhất 7 đội bóng Premier League khi hành quân đến Amex sẽ cảm thấy mình có trách nhiệm phải pressing và tấn công họ,” vị HLV giấu tên chia sẻ.
“Nếu bạn là Arsenal, Manchester United, Chelsea, bạn không thể đến Brighton và chơi phòng ngự đổ bê tông – đó là luật bất thành văn trong tư cách một đội bóng lớn.
“Hãy tưởng tượng bạn là một tiền đạo của Man United và trước mặt bạn là một cầu thủ Brighton đang bất động trên sân cùng quả bóng, phản ứng của bạn sẽ là: ‘Mình phải xông lên tranh bóng, bọn mình là Man United. Bọn mình đâu thể để một tên cầu thủ Brighton đứng gác chân lên bóng và chill’.
“Nhưng đó chính xác là điều họ muốn. Họ đang chờ đợi khoảnh khắc đó và vào giây phút mà bạn lao tới, một cầu thủ của họ sẽ được tự do và họ sẽ thực hiện những pha phối hợp được căn thời điểm chuẩn xác ở khu trung tuyến, biến bạn thành trò hề.”
Cathro đồng tình: “Đây là một thử thách lớn đối với cá tính của cả HLV lẫn các cầu thủ - đặc biệt là các cầu thủ, bởi vì họ là những người trực tiếp xung trận và cảm nhận rõ nhất sức nóng của trận đấu.
“Nó luôn bắt nguồn từ những điều đơn giản, ví dụ như sự hăng máu của các cầu thủ và cổ động viên, tỷ số, và những suy nghĩ lởn vởn trong tâm trí bạn: ‘Bọn mình đã thua 8 trận gần nhất nhỉ? Bọn mình đã toàn thắng 8 trận gần nhất nhỉ?’.”
***
Tại các khu vực trên cao của sân đấu, việc nhận bóng bằng gầm giày đã gây ra nhiều tranh cãi. Một trong những lời phàn nàn phổ biến trong giới huấn luyện là cách kiểm soát bóng này có thể trở thành một “cài đặt mặc định” đối với các cầu thủ bất kể đợt tổ chức tấn công đang ở giai đoạn nào, và hệ quả là làm chậm đi khâu ra quyết định.
Đây từng là vấn đề của Bruno Guimaraes trước khi anh chuyển đến Newcastle từ Lyon vào tháng 1 năm 2022.
“Ban đầu, chúng tôi đặc biệt lưu tâm đến một đặc điểm của Bruno: Anh ấy có rất nhiều tật xấu bắt nguồn từ quá khứ chơi futsal,” chia sẻ từ Eduardo Barthem, một nhà phân tích của Performa Sports, công ty tư vấn đã làm việc với Guimaraes từ tháng 9 năm 2021. “Trên hết là phong cách nhận bóng của anh ấy: Giống như các cầu thủ futsal, anh ấy nhận bóng bằng gầm giày. Rồi sau đó anh ấy mới bắt đầu điều hướng cơ thể. Điều này khiến anh ấy làm lãng phí rất nhiều thời gian.
“Chúng tôi đã cho anh ấy xem một số video chứng minh chuyện này một cách thực sự rõ ràng. Bạn phải nhận bóng theo một cách cho phép bạn có thời gian để tận dụng tối đa các khoảng trống. Còn phong cách nhận bóng của Bruno đã khiến anh ấy bỏ lỡ rất nhiều cơ hội xuyên phá hệ thống phòng ngự của đối thủ.
Barthem kể rằng những đoạn video đó đã khai sáng cho Guimaraes, và tiền vệ người Brazil đã điều chỉnh lối chơi của mình.
Nhưng việc nhận bóng bằng gầm giày tại những vị trí trên cao của sân đấu không phải chỉ toàn có hại, mà cũng có những lúc hữu ích, đặc biệt là khi nó được sử dụng như một hình thức “động tác giả”.
Trong ví dụ bên dưới, ban đầu Coutinho (thời chơi cho Bayern Munich) thể hiện điệu bộ như thể sắp dứt điểm, nhưng sau đó anh chỉ đặt gầm giày lên bóng rồi thực hiện một đường chuyền khéo léo tới cho Ivan Perisic.
Những pha nhận bóng bằng gầm giày của Coutinho đã có ảnh hưởng to lớn đến Adam Lallana khi họ còn là đồng đội ở Liverpool.
Lallana kể rằng lần đầu tiên anh gặp những cầu thủ thường xuyên dùng gầm giày để kiểm soát bóng là khi quan sát Coutinho và Roberto Firmino ở CLB chủ sân Anfield. Cả hai danh thủ người Brazil này đều từng tung hoành trên các sân futsal thuở thơ ấu.
“Ước gì tôi học được chiêu này sớm hơn,” Lallana chia sẻ với The Athletic vào năm ngoái. Tiền vệ 35 tuổi cũng kể rằng giờ đây anh đang tiếp tục truyền dạy nó cho cậu con trai của mình (cậu bé hiện đang chơi bóng tại học viện của Southampton).
Rất khó để biết chính xác hiện nay kỹ năng này đang được đưa vào công tác huấn luyện với quy mô như thế nào, nhưng một số người làm việc trong giới đã tỏ ra nghi ngờ khi được hỏi ý kiến về chủ đề này.
“Thật tuyệt khi những làn gió mới, mang tinh thần cấp tiến như De Zerbi xuất hiện. Nhưng trong bóng đá Anh vẫn còn rất nhiều người bị mắc kẹt trong những đường lối chơi bóng cũ kỹ,” Saul Isaksson-Hurst, một HLV cá nhân từng làm việc với nhiều cầu thủ lớn, nhận định. “Điểm mấu chốt là phải khuyến khích các cầu thủ sẵn lòng giữ bóng. Thông thường, họ sẽ được bảo: ‘Nhận bóng, đi bóng, chuyền về phía trước thật nhanh’. Đó đã luôn là cách đá của chúng tôi. Vậy nên các cầu thủ thường phát triển những kỹ năng gắn liền với gầm giày này một cách tự phát. Nhưng thực tế là chúng ta nên khuyến khích tất cả các cầu thủ của mình thuần thục cách chơi này, chứ không chỉ vài cá nhân lẻ tẻ.”
Học viện của Brighton gần đây đã bổ sung thêm “kích động đối thủ pressing” vào các nguyên tắc huấn luyện cốt lõi của họ. Theo lời kể của Dan Wright – người đảm nhận vai trò HLV kiêm quản lý lộ trình của học viện này – thì nó sẽ được áp dụng cho cả các cầu thủ trẻ chưa chính thức gia nhập học viện, cho đến lứa U9 và trên xuyên suốt cuộc hành trình thăng tiến của bọn trẻ.
***
Giờ đây, Vacca đang thực sự tận hưởng việc theo dõi De Zerbi và Brighton hưởng lợi từ khoảnh khắc đầy khôn ngoan của anh trên sân tập nhiều năm trước.
“Tôi thực sự tự hào khi thấy Mister áp dụng lý thuyết nhỏ của mình vào thực tiễn,” cầu thủ 33 tuổi chia sẻ. “Trận đấu nào của Brighton tôi cũng xem cả. Khi họ thua, tôi cũng buồn bực y như chính mình vừa thua.”
“Tôi từng đến Brighton để gặp Mister. Tôi đã ở đó với ông ấy 5 ngày, dùng bữa tại nhà ông ấy, tại văn phòng của ông ấy và tại trung tâm huấn luyện của CLB này.
“Tôi có một hình xăm viết tắt tên của ông ấy trên người, RDZ. Ông ấy đã để lại một dấu ấn sâu đậm trong tôi, trên da thịt tôi và cả trong tâm trí tôi nữa – bởi vì giờ đây tôi chỉ có thể nuốt nổi thứ bóng đá của ông ấy mà thôi.”
Theo Stuart James và James Horncastle, The Athletic