Để giành được các danh hiệu trên sân chơi bóng đá đỉnh cao, bạn cần có cả 2 yếu tố sự nhuần nhuyễn, hòa hợp của tập thể và tài năng cá nhân. Dưới sự dẫn dắt của Gian Piero Gasperini, Atalanta đã luôn có yếu tố thứ nhất, vậy còn yếu tố thứ hai thì sao?
Trong những năm trước, họ đã chiêu mộ được những cầu thủ như Papu Gomez, Josip Ilicic và Duvan Zapata, 3 gương mặt đôi khi có thể chơi như các siêu sao thực thụ. Chắc chắn thế hệ cầu thủ tấn công hiện nay của họ rất tài năng, nhưng cũng chủ yếu thuộc dạng “nắng mưa thất thường”.
Thật may mắn cho Atalanta, thứ Tư vừa qua lại là “một ngày nắng đẹp” của Ademola Lookman. Cú hattrick ngoạn mục của anh vào lưới Bayer Leverkusen để giúp họ giành chức vô địch Europa League đã mang theo dáng dấp bản năng “săn trộm” của Zapata, cái chân phải cừ khôi của Papu Gomez và cái chân trái ma thuật của Ilicic. Bàn thứ hai bao gồm một tình huống “xỏ háng”, còn bàn thứ ba thì có một pha đảo chân. Lookman đã có một ngày bất khả chiến bại trong các pha đấu tay đôi với một Edmond Tapsoba mọi khi chơi cực kỳ chắc chắn.
Trận chung kết này là trận chiến của các hệ thống chiến thuật, nhưng đồng thời cũng là trận chiến của các cá nhân.
Cả hai vị HLV đều sử dụng đội hình 3-4-3, mặc dù là theo những cách diễn giải, vận hành khác nhau. Tuy nhiên, sự tương đồng của đội hình thi đấu đồng nghĩa rằng sẽ có những trận chiến 1 chọi 1 diễn ra ở khắp mọi nơi trên sân đấu. 2 wing-back theo kèm 2 wing-back. Các tiền vệ trung tâm đối đầu các tiền vệ trung tâm. Các trung vệ dâng lên và kèm sát các tiền đạo trung tâm.
Dưới đây là một tình huống đặc trưng của trận đấu này – 3 cầu thủ tuyến đầu của Atalanta pressing 3 cầu thủ tuyến cuối của Leverkusen, 4 cầu thủ tuyến hai của Atalanta pressing 4 cầu thủ tuyến hai của Leverkusen…
Và mặc dù Florian Wirtz trông có vẻ như đang được tự do ở phía trên cao sân đấu, nhưng thực ra là anh đang bị giám sát bởi Berat Djimsiti, người đã di chuyển tới đó từ vị trí trung vệ lệch phải của hàng thủ 3 trung vệ mà Atalanta triển khai để theo kèm Wirtz.
Xét tổng thể, Atalanta là đội chơi “cao tay” hơn, và đấu pháp pressing của họ chính là điểm nhấn chính của trận đấu này. Khi Atalanta dẫn dụ hàng thủ Leverkusen chuyền ngang, wingback ở gần bóng sẽ dâng lên còn wingback ở cánh còn lại sẽ lui xuống.
Trong tình huống dưới đây, các trung vệ của Leverkusen đang chuyền ngang, đưa bóng sang phía cánh phải của họ. Lookman đã thúc giục các tiền đạo đồng đội cùng anh di chuyển dồn sang hướng đó để thu hẹp các khoảng trống.
Vì áp lực vây ráp từ Lookman và wingback Matteo Ruggeri, Leverkusen đã buộc phải thực hiện một cú phất dài ngoài ý muốn lên phía trên, và đánh mất quyền kiểm soát bóng.
Các tiền vệ của Xabi Alonso cũng bị theo kèm rất chặt. Trong tình huống dưới đây, Leverkusen đưa bóng tới cho Granit Xhaka, và Ederson đã lao tới áp sát ngay lập tức.
Xhaka phải chuyền ngang nhanh sang cho tiền vệ trung tâm đồng đội Exequiel Palacios, nhưng anh ta cũng ngay tức khắc bị Teun Koopmeiners pressing, thế nên bóng được chuyền ngay tới cho Wirtz, và Djimsiti cũng mau chóng ập vào ngôi sao người Đức. Wirtz buộc phải thực hiện một đường chuyền vội vàng với hy vọng rằng bóng sẽ đến được với Amine Adli…
…nhưng đường chuyền đó đã đến sai địa chỉ, và Isak Hien thu hồi được quyền kiểm soát bóng về cho Atalanta.
Atalanta đã liên tục đoạt được quyền kiểm soát bóng ở khu vực 1/3 cuối sân đối thủ. Hệ thống phòng ngự 1 kèm 1 của họ tuy rất mạo hiểm nhưng lại hiếm khi thất bại trong trận đấu này, ngay cả khi các trung vệ đôi lúc mắc sai lầm. Tình huống thực sự nguy hiểm đến thót tim duy nhất đối với đội bóng của Gasperini đã xảy đến khi Alex Grimaldo chuyền bóng lên cho Wirtz, vì nhận ra rằng Hien sắp áp sát “nhạc trưởng” của Leverkusen và một khoảng trống đầy tiềm năng sẽ được mở ra, nên các học trò của Alonso đã triển khai một pha phối hợp nhanh để khai thác nó.
Đây là một tình huống phối hợp tấn công “chuyền lên, chuyền xuống và chuyền xuyên phá” cổ điển, và nó đã cho thấy Atalanta dễ tổn thương đến thế nào, bởi vì họ không có một “cầu thủ dự phòng” cho hàng thủ.
Thật vậy, vai trò đó đã được đảm nhận một cách “bất đăc dĩ” bởi thủ môn Juan Musso, người đã phải lao lên sắm vai hậu vệ quét trong pha bóng này và “tặng” cho Grimaldo một cơ hội quá ngon ăn – với nhiệm vụ rất đơn giản là chỉ cần một cú lốp bóng thật chuẩn để đưa nó vào lưới. Thế nhưng ngôi sao người Tây Ban Nha đã lốp bóng quá thiếu lực.
Nhưng thực tế vẫn là Leverkusen đã phải trải qua một trận đấu rất khốn khổ. Một phần là do khả năng pressing tuyệt vời của Atalanta, nhưng nguyên nhân không chỉ có nhiêu đó. Họ đã liên tục có những đường chuyền sai ở trung tuyến ngay cả khi đối thủ đến từ Italy chỉ tạo ra rất ít áp lực. Xhaka, một trong những nhân tố chủ chốt trong xuyên suốt cuộc hành trình bất bại của họ, đã có một màn trình diễn thực sự thảm họa – hãy xem đường chuyền khó hiểu dưới đây, đưa quả bóng tới thẳng chân tiền đạo đối thủ…
…hay đường chuyền thiếu lực này, khiến Grimaldo phải có một pha phạm lỗi để giải nguy.
Thậm chí kể cả trong những tình huống cố định các cầu thủ Leverkusen cũng tỏ ra bối rối thấy rõ trước hệ thống phòng ngự lùi sâu của Atalanta và dẫn tới những pha bóng tệ hại, không đủ lực. Cả Grimaldo và Wirtz, những cầu thủ có thể được xem là xuất sắc nhất tại vị trí của họ ở bóng đá châu Âu mùa giải này, cũng đã mắc lỗi hết lần này đến lần khác. Thật khó để không đưa ra kết luận rằng Leverkusen quá “yếu bóng vía” khi phải chơi trong một trận chung kết cấp châu lục.
HLV Alonso sẽ bị chỉ trích vì cách tiếp cận trận đấu ban đầu của ông, với việc đưa ra sân một đội hình không có tiền đạo trung tâm thực thụ nào. Tuy nhiên, thực ra thì đó lại là một quyết định tương đối hợp lý trước một hệ thống phòng ngự chơi theo chiến thuật 1 kèm 1 – tại sao phải cố định một ai đó ở yên một chỗ trước đấu pháp cực khó chịu này, khi mà bạn có thể làm rối loạn đội hình đối thủ với những cầu thủ đá rộng và hoạt động giữa 2 tuyến tiền vệ – hậu vệ của họ?
Điều khó hiểu là Wirtz phải chơi tiền đạo cánh trái thay vì được đá trung phong ảo – một vai trò mà anh đã đảm nhận rất hiệu quả trước Roma ở vòng bán kết.
Nhưng chi tiết đó cũng chẳng thể giải thích cho sự kém cỏi của Leverkusen.
Những khoảnh khắc tươi sáng ít ỏi mà họ tạo ra được trước khi hiệp một kết thúc đều đến từ những pha bóng trực diện của Jeremie Frimpong, người đã được đẩy lên vị trí tiền đạo cánh phải thay vì đảm nhận vai trò wingback quen thuộc. Đây có lẽ là màn trình diễn tồi tệ nhất trong hiệp một của một trận chung kết cúp châu Âu mà một đội bóng tạo ra kể từ trường hợp của Liverpool trước AC Milan trong trận chung kết Champions League năm 2004 – khi ấy Alonso cũng góp mặt với tư cách một tiền vệ của The Reds. Nhưng lần này đã không có phép màu nào xuất hiện với đội bóng của ông cả…
Trong giai đoạn có bóng, bấy lâu nay Atalanta đã thi triển một hệ thống rất độc đáo.
Nó luôn là 3-4-1-2 hoặc 3-4-2-1, với sự chú trọng được đặt vào 2 khối kim cương ở 2 cánh.
Trong hệ thống này, sự liên kết giữa trung vệ lệch cánh, wingback, tiền vệ trung tâm và tiền đạo cánh có tầm quan trọng lớn hơn sợi dây liên kết của các tiền đạo. Sơ đồ mạng lưới chuyền bóng của Atalanta dưới đây thể hiện rõ điều đó – đặc biệt là ở cánh trái, nơi mà Lookman là “đỉnh” của “khối kim cương” tại đây.
Nhưng cú hattrick của anh thì lại chủ yếu mang tính “chủ nghĩa cá nhân”. Trong bàn đầu tiên, sau một tình huống cố định, Lookman đã tận dụng sự thiếu cảnh giác của Palacios ở cột xa để lao ra trước mặt anh ta và dứt điểm đưa bóng vào lưới.
Bàn thứ hai thì như thể một “bản tóm tắt” tuyệt vời dành cho diễn biến của hiệp một – Atalanta pressing tầm cao, buộc Leverkusen phải phất bóng dài…
…và sau đó để mất quyền kiểm soát bóng vì một sai lầm khủng khiếp. OK, đúng là rất khó để có một đường chuyền bằng đầu chuẩn xác sau một cú phất bóng 46 mét từ thủ môn, nhưng Abdi vẫn rất đáng trách khi đưa bóng thẳng vào chân Lookman…
…người đã đoạt được bóng từ một vị trí rất lý tưởng tại hành lang trong phía cánh trái…
…sau đó xỏ háng Xhaka để cắt vào phía trong sân đấu, và tung ra một cú cứa lòng đưa bóng vào lưới trước khi Tapsoba kịp đốn ngã anh.
Và sau khi phải bất lực nhìn Lookman rẽ phải, đưa bóng sang chân phải và cứa lòng một cách đơn giản trong bàn thua thứ 2 của Leverkusen, Tapsoba đã một lần nữa phải làm nền cho một siêu phẩm khác của ngôi sao người Hà Lan – đảo chân, rẽ trái và đưa bóng vào lưới với một pha dứt điểm uy lực bằng chân trái, hoàn tất một cú hattrick ngoạn mục.
Đáng chú ý, tổng số liệu bàn thắng kỳ vọng (xG) được ghi nhận ở hai đội đều thấp hơn 1 (0,68 cho Atalanta, 0,85 cho Leverkusen). Điều đó có nghĩa là Lookman đã chuyển hóa những cơ hội cực khó ăn thành một cú hattrick.
Đối với các khán giả trung lập, đây thực sự là một trận chung kết cúp châu Âu mang tính chất cực thú vị - một cuộc chạm trán của 2 CLB tương đối nhỏ, vươn lên và tạo nên những chiến tích vượt ngoài tầm vóc của bản thân bằng một hệ thống tấn công đầy sáng tạo. Thật đáng buồn khi vinh quang chỉ có thể thuộc về một trong hai đội.
Nhưng thực ra thì Bayer Leverkusen vốn đã có được vinh quang của riêng họ, và mùa giải Bundesliga bất bại mà thầy trò Alonso vừa tạo nên chắc chắn sẽ được khắc ghi vào lịch sử bóng đá. Còn đây là đêm của Atalanta và là phần thưởng xứng đáng dành cho Gasperini, một trong những chiến lược gia sáng tạo và táo bạo nhất thập kỷ qua.
Theo Michael Cox, The Athletic